Каб хутчэй у свеце духаў апынулася душа.
Слоў тваіх я не прымаю, не патрэбны мне парады.
Смерць пільнуе, бо замкнуўся вузкі круг майго жыцця.
Усяму, чым свет багаты, я, вар'ят, цяпер не рады,
Хутка сам я прахам стану ў цёмным царстве небыцця.
Мудрасць? Хто ёй служыць мудра? Хіба ж будзе ёй слухмяны
Той, хто сам, вар'ятам стаўшы, гіне ў роспачы цяжкой?
Не цвіце без сонца ружа, без яго прамення вяне.
Дружа, марна не турбуйся, трэба мне адно — спакой».
Аўтандзіл яму пярэчыў, заклікаў яго ўпарта:
«Ты пагібелі шукаеш — за дабро ты плаціш злом.
Кінь вар'яцтва, ўгаманіся, ваяваць з сабой не варта!»
Тарыэль яго не слухаў, быў глухі да гэтых слоў.
Аўтандзіл сказаў: «Не хочаш голас братні слухаць, дружа?
Што ж, спрачацца больш не трэба, я не буду дакучаць.
Калі ты жадаеш смерці — хай дачасна звяне ружа.
Толькі я прашу...» — І слёзы заблішчалі на вачах:
«Тую, хто абліччам — ружа між празрыстага крышталю,
Я пакінуў дзеля друга, рушыў сам у дальні шлях.
Словы царскія, ўгаворы маю волю не стрымалі,
А цяпер і ты адрокся — ўсё рассыпалася ў прах.
Дык не муч мяне дарэмна, хоць адну зрабі мне ласку —
На каня ты сядзь, саколе, дай на зуха паглядзець.
Можа,з сэрца здымеш камень, а з душы бяды апаску,
А пасля рабі, што хочаш, не спыню тваіх я дзей».
Шмат разоў упрошваў: «Едзем», бо яму было вядома,
Што журбу развеяць можа варанога шпаркі бег.
Той узняў павольна вейкі, глянуў небу ў твар бяздонны
І згадзіўся нечакана, сам не верачы сабе.
«Прывядзі каня. Я згодзен!» — адказаў на словы друга.
Аўтандзіл, каня падвёўшы, падсадзіў яго ў сядло.
Сум развеяўся паволі, коні беглі полем, лугам,
З юных душ усё цяжкое, што было, само сплыло.
Аўтандзіл, што ехаў побач, вёў душэўную размову.
Дзеля друга, як каралі, ззялі вусны ў яго.
І стары з тае гаворкі маладым бы стаў нанова.
Тарыэль святлеў абліччам, друга слухаўшы свайго.
Ну, а той — ад смутку лекар,— што ад немачы пазбавіў,
Сам заззяў у захапленні, нібы ружы яркі цвет.
Сваім словам ход разумны неразумнай даўшы справе,
Звар'яцелага сабрата ён вярнуў на гэты свет.
Момант зручны падлавіўшы, ён сказаў: «Дазволь спытацца.
Бранзалетку, бачу, носіш — падарунак дарагі,—
Знак увагі ад каханай. А скажы — не можа стацца,
Што тваё ён сэрца раніць — знак няўтольнае тугі?»
Адказаў ён: «Слоў не хопіць, каб уславіць вобраз гэткі!
Ён жыццё маё і радасць, ён — прычына ўсіх пакут.
Перад ім — усё нікчэмнасць: неба, рэкі, дрэвы, кветкі;
Слухаць тое, што не хочаш,— горш, чым горкі смак атрут».
Аўтандзіл сказаў: «Другога я чакаць не мог адказу.
Ты паслухай, што скажу я без ліслівых лішніх слоў:
Падарункам цешыш вока, пра Асмат жа ані разу
Ты не ўспомніў. Прыгадаю — хоць не думаў сеяць зло.
Бранзалет на кісці носіш. Ён выдатнае чаканкі.
Толькі ён — метал бяздушны, ні душы ў ім, ні дабра.
А Асмат — твая сяброўка — вечна ў горы і чаканні,
І бяду і радасць дзеліць, як сапраўдная сястра.
Вам з царэўнаю служыла бескарысліва, аддана,
У каханні памагала добрай весткай ці пісьмом.
Той, каго ўзгадавала, аддала ўсё дазвання,—
Як жа ты яе пакінуў, за дабро ёй плаціш злом?»
Адказаў той сумна: «Праўду ў тваіх словах адчуваю.
Так, Асмат заўсёды ў горы мне апораю была.
Калі я жывы застаўся — едзем,— нас яна чакае!
Быў вар'ятам я, цяпер жа расступілася імгла!»
І памчаліся праз стэпы коні віцязяў удалых.
Не хапае слоў для песні, чым герояў апяю?
Вочы — ззянне бліскавіцы, зубы — перлы, вусны — лалы;
Можна выбавіць на сонца добрым словам і змяю!
Аўтандзіл сказаў: «За друга я жыцця не пашкадую,
Ды і ты старайся сэрца новай ранай не цвяліць.
Не патрэбна і навука, там дзе невуцтва кіруе,
Мала дасць карысці людзям скарб, закопаны ў зямлі.
Мала сэнсу духам падаць, слёзы ў горы ліць бязмерна.
Чалавек памерці можа толькі ў вызначаны час!
Нават ружа не завяне без пары — тры дні ёй тэрмін.
Бог захоча, дык змаганне перамогай стрэне нас!»
Адказаў яму на гэта: «Дарагія твае словы.
Люба мудрасць для разумных, дурням з ёй адна бяда.
Але як перамагчы мне лёс пакутны і суровы?
Не, мяне ты не асудзіш, бо такі ж, як я, бядак.
Воск з агнём не марна дружыць, зыркім полымем згарае.
А ў вадзе адразу тухне — сутнасць розная ў іх.
Так зазнаўшаму няшчасце, як свая — бяда чужая.
Зразумей і ты ўсю бездань невыцерпных мук маіх!»
ТАРЫЭЛЬ РАСКАЗВАЕ ПРА ТОЕ, ЯК ЁН ЗАБІЎ ІЛЬВА І ТЫГРЫЦУ
«Раскажу я падрабязна, што далей было са мною,
Справядлівым мудрым зрокам ты мне ў сэрца зазірні.
Безнадзейнага чакання не стрымаў тугі цяжкое
І, пакінуўшы пячору, ў поле рушыў на кані.
Праз падлесак я праехаў і спыніўся на паляне;
Раптам выбегла тыгрыца, а за ёю следам леў.
Мне здалёк яны здаліся, нібы пара закаханых,
Ды далейшыя падзеі абудзілі ў сэрцы гнеў.
Забаўляліся спачатку леў з тыгрыцаю гульнёю,
А пасля ў звярынай злосці кожны быццам ашалеў.