Іх купцы сабе на судна перанеслі неадкладна,
Карабель чужы спаліўшы, самі ў далеч паплылі.
Перадаў Усам падзяку ад купецтва Аўтандзілу:
«Засаромеў нас, нясмелых, ты адвагаю сваёй;
Што ў нас ёсць — табе належыць, бо тваёй здабыта сілай,
Мы ж за тое ўдзячны будзем, што дасі сваёй рукой».
«Не, браты,— сказаў ім віцязь,— скарбаў вашых мне не трэба.
Я ж казаў: на вашы слёзы кінуў вока бог сваё!
Вам не я прынёс ратунак, вам дало ратунак неба!
Непатрэбны мне багацці, толькі конь — дабро маё!
Калі б я шукаў багаццяў, я б даўно іх меў ці мала,
І да тых, што маю дома, я б і гэтыя дадаў.
Я часовы спадарожнік ваш да першага прычала,—
Іншым мэтам-летуценням думкі я свае аддаў.
З незлічоных тых багаццяў, толькі што здабытых з боем,
Возьме кожны хай, што хоча,— не шкадую, аддаю;
А да вас хачу звярнуцца сам я з просьбаю такою:
Я сваё імя між вамі, калі можна, утаю.
Не кажыце вы нікому, што ёсць віцязь паміж вамі,
Старшынёю каравана я прашу мяне лічыць.
Па-купецку апрануся, гандляваць пачну з купцамі.
Я прашу ў імя сяброўства тайну гэту зберагчы».
Да душы купцам прыйшлася Аўтандзілава размова:
«Каб не ты, надзея наша, нас жывых бы не было.
Самі мы сказаць хацелі, што служыць табе гатовы,—
Будзь над намі ты галоўным, наша сонца і святло!»
І, вандруючы па моры, з тых мясцін яны адплылі,
І надвор'е ім спрыяла, і папутны дых вятроў.
Аўтандзіла ўсе ўслаўлялі, перлы буйныя дарылі,
Што былі адценнем кволым маладых яго зубоў.
АЎТАНДЗІЛ ПРЫЯЗДЖАЕ Ў ГУЛАНШАРА
Віцязь, мора пераплыўшы, з-пад рукі на бераг глянуў.
Ён убачыў горад белы, што ў вянках садоў стаяў;
Кветак там было багата і патыхваў водар п'яны;
Хто не бачыў, дык не можа і ўявіць тых дзіўных з'яў.
Сталі зрэшты на прычале, дзе цвілі сады наводдаль.
Аўтандзіл перапрануўся, як і трэба гандляру.
З карабля насіць тавары ўзяў ён грузчыкаў з народа,
І тавараў самых розных нагрувасцілі гару.
Вось садоўнік з тога саду паказаўся нечакана,
Заглядзеўся ён на госцеў прыгажэйшы ў свеце твар.
Аўтандзіл яго спытаўся, кім сюды той быў пасланы:
«Хто вы, людзі, і адкуль вы? Тут які кіруе цар?
Раскажы мне падрабязна, ці ў купцоў тут шмат тавару?
У якой цане тканіны, што з тавараў тут танней?»
Адказаў той: «Ты — як месяц, што блішчыць з-за цёмнай хмары;
Раскажу ўсё падрабязна, толькі вы паверце мне.
Царства нашага марскога і за год ты не аб'едзеш,
А сталіца Гуланшара — ўсёй краіны цуд-краса.
Адусюль вязуць тавары чужаземныя суседзі,
Уладар Мялік-Сурхава краем тым кіруе сам.
Тут старыя маладзеюць, калі ў госці завітаюць,
Вольны час мы любім бавіць у бяседзе за сталом;
У садах прыморскіх ружы цэлы год не адцвітаюць;
Край цвіце на нашу радасць — злому ворагу назло.
Гандляры тут багацеюць, не клапоцяцца аб стратах,
Тут і купля, тут і продаж расквітнелі ў добры час;
Тут бядняк за месяц роўна можа стаць купцом багатым;
Хто прыйшоў з пустой кішэняй — разжывецца тут жа ў нас.
Я ў славутага Усена і наглядчык і садоўнік.
Над купцамі, гандлярамі ён галоўны тут здаўна.
Ён купцоў з краін заморскіх сустракае ўсіх цудоўна,
Сам тавары аглядае, бачыць, што ім за цана.
Хто прыедзе, той Усену сам падносіць падарункі,
Свой тавар яму пакажуць — больш нікому і ніяк.
Для цара тавар найлепшы ён складае ў пакункі,
А пасля гандлююць вольна і чужынец і сваяк.
Для такіх, як вы, шаноўных, хто знянацку завітае,
Загадае даць пакоі і з пашанаю прыняць.
Ды Усен па нейкай справе раз'язджае дзесь па краі,
А як вернецца шчасліва, будзе рад цябе спаткаць.
Тут Фацьма-Хатун пры доме маладая гаспадыня,
Дабразычлівая вельмі, асабліва да гасцей.
Толькі скажаш ёй — адразу стрэне ветла і гасцінна,
Да яе праводзяць — толькі кіне месяц срэбны цень».
Аўтандзіл сказаў: «Я згодзен. Хай ідзе сюды, хто хоча».
І збянтэжаны, спацелы да Фацьмы слуга прыбег.
Ён сказаў: «Да нас у госці завітаў на схіле ночы
Той, хто здасца ясным сонцам, ясназорая, табе.
Сам з купцоў ён знакамітых, уладальнік каравана,
Быццам месяц сямідзённы, мае зграбны тонкі стан.
У халаце ён шаўковым і чалме залататканай,
Ён пра цэны і тавары распытаў увесь майдан».
Запрасіць купца ў палацы дзесяць слуг Фацьма паслала
І пакласці загадала ў караван-сарай тавар.
Увайшоў ружоватвары ў бляску лала і крышталю,
Сам на льва хадой падобны, як у тыгра — ў зрэнках жар.
Навіну пачуўшы гэту, хутка ўвесь сышоўся горад.
«Як бы нам яго пабачыць?» — гаварылі ўсе вакол.
Аўтандзіла асыпалі словы ласкі, смех бадзёры,
Ад мужоў збягалі жонкі, быў парушаны спакой.
Тут Фацьма на ганак выйшла, госця ветліва спаткала,
Зазірнула яму ў вочы і ў пакоі павяла;
За сталом з сабою побач пасадзіла, частавала
І таму сама вясёлай і ўзбуджанай была.
Хоць сама не маладая — маладою быць хацела.
Станам зграбная, вачамі рассыпала палу жар,