Расказаць хачу асобна пра ўбор яе і вэлюм;
Хоць усякае раскошы перабачыла я шмат,
Але гэткае не знойдзеш, хоць шукай у свеце цэлым,—
І танчэй ядваб заморскіх, і мацней жалезных лат.
Многа дзён у нашым доме я самотніцу хавала.
Расказаць не смела мужу пра сакрэты я свае,
Бо яго я добра знала як пустога самахвала;
І з трывогай патаемна я наведвала яе.
Непакоіла турбота: калі я ўтрымаю тайну,
Чым, не ведаючы справы, ёй адна дапамагу?
Муж дазнаецца — у стане апынуся я адчайным,—
Як, падобную да сонца, ад пагрозы зберагу?
Што ж, аднак, зраблю адна я,— непакоіла трывога,—
Можа,лепш пра ўсё Усену мне па шчырасці сказаць?
Хай мне толькі паклянецца, што ўтрымае тайну строга:
Не захоча здрадай клятве д'яблу ён душу прадаць.
Вось кажу яму аднойчы я, набіта выпадкова:
«Рэч адну сказаць хачу я, толькі ты кляніся мне,
Што пра гэту таямніцу не раскажаш ані слова».
Ён сказаў: «Прагаваруся — хай пярун заб'е мяне!
Я клянуся — што раскажаш, не дазнаюцца пра тое
Ні дружбак, ні вораг люты, ні стары, ні малады!»
І адкрыла я Усену ўсё са шчыраю душою;
Запрасіла: «Калі гэтак — сонца ўбачыш ты тады».
І калі прыйшлі мы разам да красуні ў святліцу,
Здрыгануўся ён, нібыта ў вочы біў нясцерпны бляск.
Крыкнуў: «Што за дзіва бачу? Гэта ява ці мне сніцца?
Быць не можа, каб такое нарадзіць магла зямля!»
Я сказала: «Невядома мне самой пра гэта дзіва
Звыш таго, што расказала я па шчырасці табе.
Хай сама пра ўсё раскажа — запытаемся пачціва,—
Свет чаму ёй стаў нямілы, слёзы лье чаму ў журбе?»
І звярнуліся да дзевы мы з вялікаю пашанай:
«Ты праменнем палымяным нашы душы апякла.
Як зрабіць, скажы, каб месяц зноў мігцеў без ценяў цьмяных?
Як сагнаць шафранны колер і вярнуць на шчокі лал?»
Ці пачула, ці не ўчула — не сказаў пагляд суровы,
Ружы-вусны пахавалі белых перлаў роўны рад.
Змеі кос на персях пышных варушылі шаль шаўковы.
Так дракон хавае сонца, бо святлу яго не рад.
Не дабіліся ні слова мы ні ласкай, ні спагадай
Ад тае, што, як тыгрыца, паглядала з-пад ілба.
Толькі вусны прашапталі, слёз суняўшы вадаспады:
«Не скажу нічога, йдзіце!» — І на твар лягла жальба.
Мы заплакалі абое, сеўшы з дзевай беднай поплеч,
Шкадавалі, што дарэмна словы трацілі свае,
Суцяшалі, як дачушку, асушалі слёзаў кроплі,
Садавінай спелай марна частавалі мы яе.
Тут Усен сказаў: «Не будзем мы яе дарма трывожыць,
Гэтых вуснаў промень сонца дакрануцца б толькі мог;
Даражэй яе на свеце быць ніхто зусім не зможа,
Калі дзеці даражэй мне, забярэ няхай іх бог!»
Хараством сваім дзівосным нас яна зачаравала,
Сустракацца з ёю — шчасце, расставацца — сум і страх.
Ад турбот і спраў надзённых з ёю мы адпачывалі,
Трапяталі нашы сэрцы, нібы ў сетцы кволы птах.
Час ішоў хадой павольнай, праміналі дні за днямі.
Абвясціў Усен аднойчы: «Я ў цара не быў даўно.
Ты парай: ці не паехаць мне ў палац яго з дарамі?»
Я сказала: «Так ці йначай — ехаць трэба ўсё адно».
Ён набраў у падарункі перлы дзіўныя, рубіны.
Я сказала: «П'яных будзе многа сярод вас, на жаль.
Дык глядзі: ніводным словам не абмоўся пра дзяўчыну!»
Ён пакляўся: «Не скажу я — хай пратне мяне кінжал!»
У палац Усен з'явіўся; там банкет ішоў гарою.
Як заўсёды, да Усена быў прыхільны ў дзень той цар.
Падарункі ўзяў і побач пасадзіў яго з сабою.
Даў віна: падпіў адразу неразважлівы гандляр.
Добра госці выпівалі, так заведзена спрадвеку,
І збанамі падавалі віны розныя к сталу.
Ды, напіўшыся, забыўся, ў чым пакляўся, недарэка!
Для чаго вароне ружа? Рогі для чаго аслу?
Цар звярнуўся да Усена; той даўно быў добра п'яны:
«Чым аддзякую за перлы, што так шчодра дорыш нам?
За рубіны-самацветы, што іскрацца палымяна?
Заплаціць за ўсё не зможа нават царская казна».
Адказаў Усен з паклонам: «О вялікі ўладар мой!
Ты, як сонца, ўсім нам дорыш і пражытак і жытло.
Дык чые ўсе багацці?! Дык чые ўсе тавары?
Тут усё, што маю зараз,— ты нам даў, свяціл святло!
Цар, ці варта захапляцца гэтым сціплым маім дарам?
Для царэвіча нявесту бог Усену дараваў!
Ты мне ўдзячны будзеш болей, калі ўбачыш сам чынару;
Вось сапраўдны падарунак, што хачу паднесці вам!..»
Так мой муж святую клятву, слова гонару парушыў,
Расказаў ён пра дзяўчыну — зорку светлую між зор.
Цар быў вельмі задаволен, што Усен развесіў вушы.
Загадаў, каб сонца-дзеву прывялі на царскі двор.
Я адна сядзела дома і не мела думак чорных,
Ды ганец з'явіўся раптам, пакланіўся да зямлі.
Больш паўсотні кап'яносцаў ён прывёў з сабой прыдворных.
Зразумела я адразу, па каго яны прыйшлі.
Прывітаўшыся, сказаў ён: «Вось, Фацьма, загад высокі:
Цар сказаў прывесці тую, што Усен аддаў у дар.
Возьмем мы яе з сабою, да палаца тут два крокі!»
Здрыгануўся свет вялікі, бліскавіцы ззялі ў твар.
Я ізноў перапытала: «Хто яна? Каго вам трэба?»
Адказаў ён: «Трэба тую, што Усен цару аддаў».