Хто пачуў наказу словы, той адчуў у сэрцы рану,
Кожны біў сябе ў грудзі, валасы ад гора рваў.
Шармадзіну ўсе сказалі: «Без яго нялёгка людзям.
Толькі ты адзіны здольны заступіць цяпер на трон.
Мы тваіх загадаў сілу шанаваць заўсёды будзем».
І, слугу прызнаўшы панам, аддалі зямны паклон.
АЎТАНДЗІЛ НАКІРОЎВАЕЦЦА НА ПОШУКІ ВІЦЯЗЯ Ў ТЫГРАВАЙ ШКУРЫ
Выклікае смутак ружа, што замерзла ў кіпцях сцюжы,—
З Дыаносам мудрым Эзрас з даўніх пор сцвярджаюць мне.
Варты жалю, хто схіліўся, як трысцінка, станам дужым,
Хто, пакінуўшы радзіму, на чужыне змізарнеў.
Аўтандзіл праехаў шпарка стэпы, горы і лагчыны,
Прамінуў ён край арабскі, па чужыне ехаў скрозь.
Успамін жа аб каханай — смутку горкая прычына,—
Ўсё шаптаў: «Сустрэча з ёю разагнала б вэлюм слёз».
Зноў і зноў туга бяліла, нібы снег, яго аблічча,
Неаднойчы меч свой востры прыстаўляў ён да грудзей,
Наракаючы: «Хто безліч мук маіх гаротных злічыць?
Хто пад гукі струн вясёлых верне шчасным да людзей?»
Так завяла б ружа сэрца пад чужым халодным сонцам,
Ды сказаў ён: «Будзь цярплівым!» і, сабраўшы сілы, зноў
Па краінах невядомых рушыў далеччу бясконцай,
Пра асілка ўсіх пытаўся, хто б ні ехаў, хто б ні йшоў.
Слёз ягоных не змясціла б перапоўненае мора,
Спаў ён там, дзе зваліць змора, на ўзгалоўі ўласных рук.
Думаў думку: «О каханне, колькі шлеш ты мук і гора!
Для цябе гатоў зрабіць я ў небыццё апошні рух!»
Абхадзіў ён свет шырокі, ўсе зямныя далягляды,—
Не было пад небасхілам больш нязведаных прыгод,—
Ды не мог сустрэць ні ў кога ён жаданае спагады;
Так тры месяцы вандровак засталося да трох год.
І нарэшце апынуўся ён у той краіне дзікай,
Дзе не стрэнеш чалавека паміж пустак доўгі час.
Ні Рамін, ні Віс не зналі боль журбы такой вялікай,
Ад якой наш віцязь юны дзень і ноч паволі гас.
Так, шукаючы начлегу, ён дасяг гары каменнай,
А за ёю ўбачыў роўнядзь, што за тыдзень не прайсці,
Пад гарой крынічка гнала срэбраструннае струменне,
Паабапал сіняй стужкай задуменна лес прыціх.
І, на строму ўзышоўшы, стаў лічыць ён дні, гадзіны:
Трэці год ужо канчаўся, працінала боль суздром,
Страх шаптаў: «Загад не здзейсню — што скажу сваёй адзінай?
Двойчы ж нельга нарадзіцца, а са зла стварыць дабро!»
Беглі думкі чарадою ў трывозе, ў неспакоі:
«Як вярнуцца зноў дадому, праблукаўшы тры гады?
Што сказаць мне зорцы яснай? Што спаткаўся я з бядою?
Што завеяны вятрамі невядомага сляды?
Вандраваць далей па свеце — вынік быць той самы можа,
Бо дагэтуль не сустрэўся невядомы віцязь мне.
Не вярнуся ў тэрмін — з горам Шармадзін цару даложыць,
Што загінуў, верны клятве, я ў далёкай старане.
Вестку гэтую пачуўшы, цар нахмурыць з жалем бровы,
Плач жалобны ўсё навокал нечакана скалане.
Як жа мне тады вярнуцца ў палац жывым, здаровым?» —
Разважаў скрозь слёзы; думкай, як маланкай, палымнеў.
Гаварыў ён: «Божа мілы, будзь хоць трошкі справядлівы.
Паслухмяны тваёй волі, я бадзяўся марна скрозь.
Сэрца шчасця ты пазбавіў, каб застаўся нешчаслівы
Я, твой пасынак гаротны, кленучы свой цяжкі лёс».
Суцяшаў ён сэрца: «Сціхні, я адолею пакуты,
Грэх загінуць не па часе, зброю склаўшы ў барацьбе.
Не памогуць плач і слёзы, ўсе мы воляй божай скуты,
Што прызначыць лёсу воля — не мінуць таго табе!»
Гаварыў: «Чым жыць у ганьбе, лепш няхай жыццё загіне!
Як на вочы пакажуся яснатварай дзеве той?
Што пра віцязя скажу я, як спытае Цінаціна?»
Так, згрызотай апантаны, ехаў ён травой густой.
«Марна я, відаць, аб'ездзіў ледзь не ўсе зямныя далі,
Бо пра віцязя дазнацца не ўдалося мне нідзе.
Каджам хцівым і падступным нездарма яго назвалі;
Так ці йначай плач і слёзы не памогуць у бядзе!»
Аўтандзіл пакінуў горы, прамінуў лясы і рэкі,
Ехаў долам, ехаў логам; грудзі чорны жаль сціскаў,
Пацямнеў яскравы позірк, зморы цень лёг на павекі,
На крыштальны твар агаты чорны зараснік паклаў.
Ён у родныя мясціны ўжо вярнуцца быў гатовы,
Аглядаў бязлюддзе пусткі, што наперадзе лягла;
Месяц ён не чуў, не бачыў ні жывой душы, ні слова,
Нават звера не кранула быстралётная страла.
І хоць сам здзічэлым зверам ён блукаў адзін, без дому,—
Як звычайны сын Адамаў, жыць без ежы ўсё ж не мог.
Дзіка ён забіў стралою, што даўжэй рукі Растома,
Злез з каня; агонь расклаўшы, сеў спачыць на свежы мох.
Адпусціў каня на пашу, покуль смажылася страва,
Раптам бачыць ён: шасцёра конных скачуць на дымок.
«То зладзеі,— ён падумаў,— хто ж па іншай будзе справе?
Бо ніколі чалавечы не ступаў тут, пэўна, крок».
Лук і стрэлы падхапіўшы, зрыхтаваўся ён для ўдара.
Бачыць: юны пасяродку, двое сталых па баках;
Ледзь жывы сярэдні едзе, запяклася кроў на твары,
Па чалу збялелым бачна — смерць пільнуе юнака.
Аўтандзіл гукнуў: «Гэй, хто вы? Ці шукаеце разбою?»
Адказалі тыя: «Віцязь, ты ў бядзе нам памажы.
А калі не можаш — частку смутку нашага з сабою
Ты вазьмі; і мох на шчоках не галі, а зберажы!»