— I калі ж мы, згінь яго доля, за работу возьмемся? Самы час сяўбы, — уголас разважае Мартын.
— Будзем жывы, і каля зямлі паходзім, голубе, эге ж! А цяпер няхай жанкі ды хто дома застаўся спраўляюцца з работаю. Наша ж, голубе, работа цяпер толькі і пачынаецца.
— Цяпер куды болей разгону, — ажыўляецца Мартын. — Вясною і сам чорт нам не брат. Знай толькі лес ды добрую часіну з лесу паказацца… А глядзі ты — паляк, падла, папёр.
— Пачакай трохі, голубе: на ражон ён напорацца, — аўтарытэтна і мнагазначна адзываецца дзед Талаш. Трудна нават дагадацца, на што ківае тут дзед Талаш. Можна падумаць, што ён мае на ўвазе шырокія партызанскія аперацыі. Яно так і ёсць, але не на адно толькі гэта спадзяецца дзед Талаш. Ён да апошняга часу не траціў сувязі з Чырвонай Арміяй. А там ён дачуўся ад камандзіраў, што ў наступе палякаў нічога страшнага і неспадзяванага для Чырвонай Арміі няма, што Чырвоная Армія на некаторы час падасца на ўсход: шмат чырвонага войска знята з гэтага фронту і перакінута на поўдзень, каб хутка і дашчэнту дабіць Врангеля, а потым прыйдзе чарга і да белапалякаў. Між іншым, як дазнаўся дзед Талаш, і тая рота, дзе быў узводным Букрэй, паехала на Врангеля.
— А там хтось выйшаў з лесу, — падымае галаву Мартын і паказвае на лес па той бок поля і на дарогу, што ідзе полем.
Дзед Талаш і Мартын Рыль углядаюцца ў чалавечую постаць. Чалавек запыніўся, стаіць, разглядаецца.
— Відаць, не наш, — заўважае Мартын.
— Будзем жа ведаць: на дарозе наша варта стаіць, — спакойна адказвае дзед Талаш.
Невядомы чалавек адлучаецца ад лесу, ідзе дарогаю, пераходзіць поле.
Дзед Талаш і Мартын маўчаць, не спускаюць з вока незнаёмага чалавека. Ён праходзіць палавіну дарогі праз поле, набліжаецца да лесу. Ідзе размеранаю, роўнаю хадою. Ён ужо блізка ад лесу. Яшчэ некалькі хвілін і ён — у лесе.
— Нібы дзесь бачыў я гэтага чалавека: такая ж самая фігура і такая ж хада, — прыпамінае дзед Талаш і не можа ўспомніць, дзе бачыў ён такога чалавека.
— Можа, Саўка, — пасміхаецца Мартын.
— Саўка? Не, гэта не Саўка… А ведаеш, Саўка не такі ўжо прапашчы чалавек. Вось жа не сказаў Васілю пра нас, хоць злодзей і канакрад. З нажом кінуўся, бок прапароў. Шкада толькі, што насмерць не закалоў гада. А мы ж яшчэ з ім не паквіталіся.
— А скажы, дзядзька Талаш, скуль вы даведаліся пра гэту змову Саўкі з Васілём і яго хаўруснікамі?
Дзед Талаш колькі хвілін глядзіць на Мартына, маўчыць.
— Мяне дужа прасілі не казаць пра гэтага чалавека, хто выдаў іх змову. Але табе я скажу: сказала гэта Аўгіня, Васілёва жонка.
Мартын злёгку страсянуўся, але пастараўся схаваць ад дзеда Талаша сваё хваляванне.
— Цікава! — спакойна, нават безуважна азваўся Мартын. Ды і што яму Аўгіня?
— Але гаварыць пра гэта ты нікому не будзеш? — пытае дзед Талаш і хітравата глядзіць у вочы Мартыну.
Мартын не ўправіўся адказаць: з боку лесу пачулася глухое тухканне ног па мяккай зямлі. Дзед Талаш і Мартын павярнулі галовы ў той бок. З-за купчастай хвойкі зараз жа высунуліся дзве постаці: вартавы партызан з карабінам і незнаёмы чалавек, той самы, што ішоў дарогаю праз поле.
Зірнуў дзед Талаш на незнаёмага. На дзедавым твары адразу засвяцілася ўсмешка. Як дзяцюк, борздзенька падняўся на ногі і кінуўся насустрач.
— Таварыш Нявідны, здаровенькі булы! — на палескі лад прывітаў яго дзед Талаш. На момант Нявідны сумеўся: у новым адзенні дзед Талаш так змяніўся, што адразу трудна было пазнаць яго. Потым твар Нявіднага адразу прасвятлеў.
— Дзед Талаш! — і па-прыяцельску паціснуў дзеду руку. — Як добра, што я сустрэўся з вамі, стары дружа… А я іду ды думаю: куды ж гэта вядзе мяне таварыш?
I паказвае на вартавога партызана.
— Ну, я ж вас не ведаю, а праверыць трэба, што вы за чалавек, — дзелавіта заўважае партызан.
— Правільна, таварыш, правільна!
А дзед Талаш здаволена пасміхаецца: яго ваякі ведаюць службу. У іх жа парадак і строга, як у арміі.
— Які ж добры вецер і скуль нясе вас, таварыш Нявідны?
— А я абход раблю свайго раёна. Работы шмат. I трэба ж на гэту работу людзей падабраць і паставіць.
— Што ж добрага чулі, бачылі?
— Ды шмат чаго бачыў… Справа наша жыве, расце… У вас жа што чуваць?
Расказаў дзед Талаш пра падзеі апошняга часу, пра букрэеўскі паход, пра стычку з палякамі пад Ганусамі, пра свае прыгоды, пра захват польскай контрразведкі.
Нявідны слухаў з захапленнем.
— Дык вы дарма не сядзелі. Малайцы! Пра вас далёка гавораць.
— Варушымся патрошку, — адказвае дзед Талаш, — а сёння ў нас і нарада будзе. Хочам трохі з лесу выйсці. I вельмі добра, што вас мы знайшлі. Вы скажыце нам колькі слоў пра вайну з панамі.