Малады, ужо не з восемдзесят восьмага, а сённяшні малады чалавек, таленавіты, відушчы публіцыст сказаў днямі па «Свабодзе», што ў нас няма такой партыі, якая магла б супрацьстаяць нацыянальнай небяспецы, узначаліць супрацьстаянне, няма, нягледзячы на ўсіх тых, што называюць самі сябе i адзін аднаго «сумленнем нацыі»...
I зноў думаецца пра гульню, якою мне часта за апошнія гады здавалася наша беднае адраджэнне. Многа, замнога гульні...
А гаварыць такое ўголас, няхай сабе ў нейкай меры i ясна, абгрунтавана — будзе сустрэта, чаго добрага, як здрадніцтва.
* * *
Том Галсуорсі пачаў з успамінаў пра Джозафа Конрада, тады перайшоў да пісьменніцкіх сілуэтаў, да іншых артыкулаў.
Падумалася: а як жа гэта я дагэтуль не ведаю Конрада?.. Ну, уведаю, думаецца далей, а потым што — не будзе ўжо такіх, якіх трэба ведаць, а я да ix не дабраўся?
Хацеў знайсці ў кнізе штосьці наконт гэтага ў самога Галсуорсі, але не знайшоў, бо не падкрэсліў учора, з усмешкай падумаўшы, што ў яго можна падкрэсліваць усё падрад — у кожным сказе, у кожным абзацы: так густа ад цікавых думак.
А вось i думаю, што два выказванні ўсё-такі выпішу, нават перакладу.
З эсэ пра Конрада:
«Ён заўсёды пісаў крывёю i слязьмі, а гэта патрабавала адзіноты».
А другое з выступлення-артыкула «Литература и жизнь»:
«Каб не дарма есці свой хлеб, нам трэба быць цярплівымі, дастаткова сціплымі i незалежнымі, заўсёды захоўваць пачуццё гумару i меры i жар душы».
* * *
...Канчаючы апавяданне «Cafard» — хандра, успомніў Бядулю, яго лепшыя, дарэвалюцыйныя рэчы. Добра пісаў бы i ён, каб не страх («Чырвоны д'ябал камунізму набліжаецца з усходу») ды не «сацыяльны заказ».
A колькі такіх загінула — i не ў лагерах, i не ад наганаў, а «на свабодзе», у адносным «шчасці»!..
* * *
Такія «пробліскі», што засталіся ў памяці i паўтараюцца сяды-тады:
З камедыі Крапівы «Пяюць жаваранкі» — абрывак дыялога паміж сакратаром абкома партыі i старшынёй калгаса:
«П а л а н е в i ч. Больш вы нічога не лічыце патрэбным сказаць?
П ы т л я в а н ы. Тут жа, мусіць, трэба памылкі прызнаваць?»
Так у тэксце, у які я цяпер, гадоў праз сорак з гакам, заглянуў. А з памяці выблісквае толькі так: «Ага, трэба ж каяцца!» I ў непаўторнай падачы Валодзі Дзядзюшкі.
Алёша Карпюк наладзіў сабе шыкоўнае шасцідзесяцігоддзе — прыехаў з сакратаркай абкома партыі па ідэалогіі, з групай артыстаў, якія паказалі ўрывак са спектакля па яго «Вершалінскім раі», запрасіў на вядучага Быкава, запрасіў польскага генеральнага консула з сармацкімі «завесістымі» вусамі, якому не было чаго больш сказаць, як толькі двойчы ці тройчы адно: «Піш, браце словяніне, піш!..»
А з усяго гэтага шыку запомнілася фраза, якая ўпершыню так асвянціла новую залу Дома літаратара з раскошнай жырандоляй i яркімі вітражамі,— прагучала сакавіта выразнае, падкрэсленае з вуснаў артыста-мужыка ў адрас артысткі-жонкі: «Пацалуй ты мне ў с...!»
Ужо не памятаю, дзе было надрукавана апавяданне Сяргея Дубаўца «Дзік», у якім нядаўна хтосьці з маладых знаходзіў нейкі містычна-філасофскі падтэкст ці нават увесь сэнс, а мне помніцца толькі адно — як гэты лясны кнырышча трапіў ноччу на калгасную свінаферму i быў па-моднаму эратычна ўражаны тым, што свінні-самкі там ужо адразу голенькія, без піжамаў...
* * *
Чытаючы любамудрыя выкрунтасы некаторых маладых i не надта ўжо маладых празаікаў, паэтаў i філосафаў, часам успамінаецца жаночая чарга ў паліклініцы былой i сённяшняй «лечкамісіі». Сядзячая чарга, у светлай выгодзе, у няспешнай гамане з больш ці менш выразным спаборнідтвам у свабодным веданні мудрагелістых назваў хваробаў i лекаў, з усёй эквілібрыстыкай замежных спецыяльных словакамбінацыяў, якія мне i да сценкі пастаўленаму не запомніць...
* * *
З маміных расказаў за прасніцай. Як бедны ды мнагадзетны жыдок, дарэшты згалелы, пабег тапіцца, а жонка — следам за ім з пытаннямі:
— A ці табе Ісроліка не жаль?
— Не жаль! Не жаль!
— A ці ж табе Ханачку не жаль?
— Не жаль! Не жаль!
— A ці ж табе Гітачку не жаль?
Дабегшы да ракі, ён спыніўся на крутым беразе, пастаяў.
— Жаль, жаль! Усіх жаль!..
I падаліся дахаты.
* * *
Модная дамачка, малодшы рэдактар, перад адыходам з выдавецтва сказала супрацоўніцам, сумленным работнікам на вельмі сціплых зарплатах:
— Пайду туды, дзе маладыя, вясёлыя, хораша апранутыя.
A неўзабаве была газетная нататка пра хабарніцтва на працы яе мужа ў міжнародным аэрапорце. Двойчы за год яна пабывала на Кіпры, з дачушкай, у адпачынку. Муж, вядома, выкруціцца па-сучаснаму, гэта так толькі журналісцкае паказытванне. Працвітанне красуні пойдзе далей.