For la Batalilojn. Romano de Bertha von Suttner, el la germana trad. Caumont, 1914, 320 p. Nomita: Biblio de la paco, tradukita al multaj lingvoj. Akra protesto kontraŭ la kruelaĵoj de la milito; terurigaj bildoj pri la suferadoj kaj detruoj. Modela stilo de la E traduko.
For la Neŭtralismon! Devizo de plejmulto el la klasbatalaj E-istoj, laŭ kiu ili ne partoprenas en la neŭtrala E movado. Samtitole presiĝis broŝuro de E. Lanti (1922, 16 p.), aperinta en pluraj eldonoj kaj en diversaj lingvoj.
Formortinta Delsuno. Rakonto de R. Vermandere, el la flandra trad. Oscar Van Schoor, 1910, 119 p., kun 18 bildoj. «Mortinta bakisto spirite vizitante iaman amikon rakontas al li la historion de sia morto kaj enterigo, klarigante la pensojn kaj motivojn de la tiamaj funebrantoj.» (A.E.W., British E-ist, 1911, p: 73.)
Forster Jeno, hungaro, tajloro. Mortis 66-jara en Budapest 14 okt. 1919. Kasisto de HES dum multaj jaroj. Trad. la romaneton Fantomo en Lubló de Mikszáth. «Pro E li ofte ne zorgis pri sia propra tajlora negoco, kio kaŭzis multan ĉagrenon al lia familio» (H. E-isto, nov 1919.)
Förster Friedrich Wilhelm, germano, d-ro fil., prof. por etiko kaj sociaj sciencoj en München kaj Berlin. Nask. 2 jun. 1869. Eminentulo en sia fako. Li estis ano de la Delegacio por alpreno de LI, sed kiam la delegacio alprenis Idon, li eksiĝis kaj publikletere pledis por E. Aktivulo por E dum la Int. Packongreso en München.
Framasonoj. «Komuneco de libere pensantaj homoj, kunigataj en loĝioj. La deveno estas de mezepokaj gildoj de la masonistoj. La konstruado estas komprenata laŭ morala senco. Konstitucio 1721 verkita de Anderson. Pro politikaj kaj religiaj konsideroj ofte atakataj.» (UEA-1928) Jam dum la 1-a UK 1905 oni fondis Universalan Framasonan Ligon kaj ankaŭ dum aliaj UK-I la framasonoj aranĝis fakkunvenojn, ekz. dum la 7-a UK kun helpo de la lokaj loĝioj. En 1907 svisaj framasonoj (Bern) decidis larĝe uzi E-n por int. rilatoj, tiucele estis eldonita en E broŝuro kaj dissendita tra la tuta mondo, sed mankas informoj pri la efektiva uzado.
Franca Esperantisto. Kiam en unio 1908 de Beaufront, prez. de SFPE transiris al Ido, tiu societo trapasis gravan krizon. La plej multo de la francaj E-istoj tamen deklaris sin por E kaj intertraktis por anstataŭi la societon per «Fédération de France» kaj la gazeton L’ E-iste per FE En dec. 1908 jam aperis la i-a n-ro. Ĝi ĉesis en dec. 1912 kaj reaperis post la mondmilito de apr. 1920-dec 1921. IV-VIII+16–24 p. 25×19. Ĉefred. antaŭ la milito F. de Ménil kaj post la milito Th. Cart. FE estis precipe prop. gazeto, enhavis nur malampleksan lit. parton. — FE reaperis en 1933. — P. TARNOW.
Francujo. En la unua Adresaro en 1889, enhavanta la nomojn de la mil unuaj E-istoj, troviĝas la nomoj de Louis de Beaufront, instruisto en Rumont, apud La Chapelle la Reine, de Henri Delachaux, desegnisto-geografiisto en la librejo Hachette kaj de Demonget, kiu publikigis en 1889, en la librejo Ghio, sub la titolo «Internacia aŭ Volapuk», la tradukon de broŝuro de L. Einstein.
Beaufront aliĝis al E en 1888, Demonget en la komenco de 1889 kaj en la somero de tiu sama jaro Gaston Moch, oficiro en Lorient.
Dum multaj jaroj Beaufront povis fari nur propagandon «individuan», tre efikan sed kompreneble tre malrapidan. Ĉar la maturaj homoj konvinkiĝis tre malfacile, li devis turni sin al la junuloj kaj infanoj, kaj en 1892 li varbis Rene Lemaire, de Epernay, kiu fariĝis iom post iom lia plej fidela kunlaboranto. Dume, Beaufront tradukis en francan lingvon verkojn de Z kaj publikigis en Epernay lernolibron.
En 1897 Moch publikigis ĉe Giard et Briere, grava pariza eldonisto, broŝuron, (aparta represo de artikolo el la «Revue Int. de Sociologie») kies plano kaj argumentoj estis poste centfoje reuzataj de la verkantoj de broŝuroj aŭ paroladoj por propagando. Li publikigis ankaŭ similan artikoton en la «Revue des Revues», kaj tiuj publikigoj interrilatigis lin kun Henri Bel, bibliotekisto de la Universitato de Montpellier, Gariel, sekretario de la «Association française pour l’avancement des Sciences», d-ro Javal, Th. Ruyssen, generalo Sebert, Tarbouriech, Tenneson, Fried, Moscheles, senatano Lafontaine (de Bruselo) ktp. Leŭtenanto Lemaire baldaŭ poste publikigis en Belgujo prop. broŝuron similan al tiu de Moch.
Samepoke Emile Lombard, prof. de germana lingvo en la liceo Michelet, en Paris, kiu ĵus fondis monatan multlingvan revuon «L’Etranger», tre bonvole akceptis en tiu revuo artikolojn pri kaj en E. Tiuj artikoloj varbis f-inon Alice Roux, prof. de germana lingvo en la gimnazio de Louhans (Francujo), kiu konigis E-n al lernanto de la knaba samurba gimnazio Gabriel Chavet, kaj en jan. 1897 Chavet fondis en Louhans la unuan francan E-istan klubon.
En tiu epoko ekzistis en la tuta mondo ses E-istaj kluboj: en Nürnberg, Petrograd, Odessa, Uppsala, en Danujo kaj en Louhans, (Saone-et-Loire).
Beaufront havis poste la ideon grupigi en unu sola societo ĉiujn personojn, kiuj interesiĝis pri E kaj en jan. 1898 aperis la unua numero de la revuo «L’ Esperantiste», kiu anoncis la fondon de «Societe pour la propagation de l’Esperanto» (SPPE). Ĝi estis int. societo, sed ĉar ĉiu prop. societo povas agadi nur pere de naciaj lingvoj, la SPPE, kvankam akceptante anojn de ĉiuj landoj, propagandis pere de franca lingvo. En la Komitato troviĝis Beaufront, prez. René Lemaire, sekr. Henri Hamel, Bel, L. Demarest, lernejestro, E. Roux de Grenoble, leŭtenanto Lemaire, Lombard kaj Moch. E. Roux faris, en tiu tempo, en Grenoble, sub la protekto de la Asocio de Komerco kaj Industrio, la unuan publikan kurson de E en Francujo.
En feb. 1898 okazis, por la unua fojo, gazetaj polemikoj pri E inter fama ĵurnalisto Fr. Sarcey kaj Chavet, en «L’Etranger» (Chavet) »La Dépeche de Toulouse« (Sarcey), »Le Petit Meridional«(Chavet) »Le Rappel« (Sarcey) kaj »Le Petit Meridional«(Beaufront). La sekvantan jaron la svisa filozofo Naville prezentis E-n al la Franca Akademio de Sciencoj moralaj kaj politikaj, kaj ĉiu fakto naskis malfavoran artikolon de literaturisto Andre Theuriet, en »Le Journal«. Dume kursoj organiziĝis en Limoges (Canet), en Lille (Louvret, en La Rochelle (Samuel Meyer). Beaufront konigis en Francujo la E-istan insignon, medaleton kun verda stelo sur blanka fono, fabrikatan de rusa E-ista juvelisto Stalberg, insignon kiu montriĝis necesa, kiam oni ricevis la viziton de alilanda E-isto.
La jaro 1900 estis tre fruktodona. En feb. Charies Lambert, katedrestro en la Universitato de Dijon faris en tiu urbo paroladon pri E, kiu varbis Charles Meray, fama matematikisto, kiu, siavice, varbis multajn scienculojn, inter kiuj estis Ch. Laisant kaj Carlo Bourlet. Poste okazis kurso en Dijon.
31 marto 1900 Moch faris paroladon pri E en la Lernejo pri Ĵurnalismo en Paris. Post la parolado multaj ĉeestantoj kuniĝis en la skribĉambro de la sekr. f-ino Dick May kaj decidis fondi Grupon E-istan, kiu ĝis tiu dato ne ekzistis en la ĉefurbo.