Бяжы на волю! Кінь бярлог!
Ці ж таямнічы Нострадам{9}
Табе парадай не памог?
Не стаў апораю? Ты там
Спазнаеш без усіх свяціл
І выверыш прыроды рух,
Духоўных набярэшся сіл
І будзеш з духамі, як дух.
Наш чэрствы розум тых радкоў
Святых не растлумачыць, не!
Вы, духі, тут, з усіх бакоў! —
Прашу вас, адкажыце мне!
(Разгортвае кнігу і бачыць знак Макракосму{10}.)
Га! Знак чароўны раптам зноў
Усімі думкамі і сэрцам авалодаў,
І кроў застылая, старая кроў
Юнацкіх прагне асалодаў.
Той, пэўна — бог, хто склаў радкі,
Што бунт унутраны таймуюць,
Уцехай сэрца беднае чаруюць;
Мне знакі геніяльнае рукі
Па-свойму сэнс жыцця трактуюць!
Ці сам я бог? Мне ж ясны да канца
Аб дзейнасці прыроднай сілы словы,
Я разумею праўду мудраца
І споведзі ягонай сэнс суровы:
«Для нас свет духаў не замкнуты,
Але на розуме ў нас путы;
Стань, вучань, і пунсом зары
Зямныя грудзі абатры!»{11}
(Разглядвае знак.)
Нішто адвольна цэласці не рве,
Усё ўзаемнай еднасцю жыве!
Нябеснай сілай свецяцца паўсюды
Быцця крыштальныя сасуды.
І сіле той няма запруды —
На крылах у гармоніі чароўнай
Усе часцінкі і сасуды роўны.
Які спектакль! У шклянцы бура!
Дзе ж я схаплю цябе, бясконцая натура?
Дзе ж я знайду цябе, жыцця крыніца,
Што моц дае і небу, і зямлі?
Калі ж таму, хто п’е з цябе, прыпаўшы ніцма,
Астудзіш вусны смяглыя, калі?
(Нецярпліва перагортвае старонкі, бачыць знак Духа Зямлі.)
Другая ў знаку моц відна!
О Дух Зямлі! Ты мне бліжэйшы!
Здаецца — сам я стаў дужэйшы,
Палаю, нібы ад віна,
І мужнасць маю ў свет ісці,
Дзяліць і сум, і радасці,
Цяпер мне стала ўсё адно —
Перамагчы
Ці з караблём — на дно!
Гусцеюць хмары…
Закрылі месяца святло…
Мігае лямпа… чад…
Праменні скачуць
Над галавой… і дзьме
Са столі жудасць на мяне,
Агортвае, хапае!
Я чую — Дух жаданы тут!
Адкрыйся мне!
А сэрца рвецца, рвецца з пут!
Да адчуванняў новых
Душой і сэрцам я гатовы!
Я прагну адкрыцця! —
З’явіся, Дух! З’явіся, Дух!
Мне не шкада ні сэрца, ні жыцця!
(Бярэ кнігу і вымаўляе таямнічае заклінанне Духа.)
Успыхвае барвовае полымя.
У полымі з’яўляецца Дух Зямлі.
Дух Зямлі
Хто зваў мяне?
Фаўст (адварочваецца)
Жахлівы твар!
Дух Зямлі
Маіх ты прагнуў сфер, з маіх піў чар!
Нашто ж благаў, нашто прасіў,
Калі цяпер…
Фаўст
О боль! Глядзець нясіл!
Дух Зямлі
Здзівіўся я: хто так упарта кліча?
Хто хоча глянуць мне ў аблічча?
Дай, думаю, прыму яго капрыз.
І вось я тут, а Фаўст — раскіс!
Цябе, звышчалавек, скруціў мізэрны страх.
Дзе кліч душы? Няўжо зачах
Той свет, які за доўгія гады
У сэрцы выпеставаў ты,
Каб потым цешыцца заўзята,
Што з духамі ты стаў запанібрата!
Дзе Фаўст наш горды, чый язык
Данёс душы збалелай крык?
Як разумець, што раптам ты
Майго агню спалохаўся і твару
І ўжо не хочаш стаць са мною ў пару,
А толькі, знішчаны, трасешся ад жуды,
Нібы чарвяк! О гэты вечны страх!
Фаўст
Не страшна мне! Агонь мой не патух!
Я — Фаўст! З табою роўны, Дух!
Дух Зямлі
У бурах падзей, у жыццёвых вірах
То — упаду, то — узлячу,
То — назад, то — наперад імчу!
Імкнуся я ўдаль!
І жыццё, і смерць,
І мора, і цвердзь —
Як зменлівасць хваль!
Так тчэцца на кроснах прыродных кругоў
Жывое адзенне багоў.
Фаўст
Ты маеш свет і тчэш адзенне бога,
Які ж, Дух дзейны, блізкі я табе!