Даваў урокі дзецям Лемешава, а пасля ляжаў на канапцы ў пакойчыку, што знайшоў па ўскраіне Вільні, ашаломлены: яму не толькі не рады, ад яго ўцякаюць! Сябры! Пасля супакоіўся. Разважыў: Антаніна, канечне ж, збаялася. Добра сябраваць, калі ты ў пашане, але калі ты ў апале, дык знацца з такім небяспечна. Хоць Мухі даўнавата ўжо, як адчуваў, перамяніліся да яго. Хто ён? Вясковы, правінцыйны настаўнік. A Васіль? Васіль скончыў універсітэт у Маскве, на сённяшні дзень вядомы ў Вільні i ў краі гісторык-прафесар. Алесь, як i астатнія вясковыя настаўнікі, былыя сябры па семінарыі, цягнуўся ў Вільню, да Васіля, а ён імкнуўся да іншага — заводзіў знаёмствы, сяброўства з важнымі людзьмі губернскага праўлення, дваранскіх суполак, з купцамі, банкірамі, вучонымі, журналістамі,— i на ix, на такіх, як Алесь, глядзеў так, як глядзіць удачлівы шчаслівец на далёкіх бедных родзічаў ці зусім непатрэбных яму знаёмых. Ды i Антаніна адваджвала яго ад дому — сваімі скаргамі, што ў ix заўсёды шмат гасцей, што Васіль прыахвоціўся да гарэлкі, што ім цяжка жыць, ледзь зводзяць канцы з канцамі. А можа, Мухі i не цураліся яго? Можа, Алесю было крыўдна, цяжка ад непрыемнасцей, якіх багата выпала яму за апошні час, дык i здавалася: но толькі Мухі, але i ўвесь свет супраць яго. Калі крыўдзяць, зневажаюць, караюць за тое, што найбольш табе дарагое, калі проста не шанцуе ў жыцці, дык, відаць, кожны тады крышку шкадуе сябе i недалюблівае шчасліўцаў.
Яшчэ раней ахаладнеў да Васіля Сямён. Ён не любіў, што ў Васіля, бадай, больш, чым у каго з ix, былых сяброў, цягі да багацця, заможнасці, сувязей ды ўлады. Ен трапіў над тайфун таго, што прыйшло з Амерыкі ці з Еўропы, падхапіла шмат каго ў Расіі на пачатку новага стагоддзя. Васіль пачаў працаваць найбольш для кавалка хлеба. Нa першы погляд, гэта было нармальна. Як для ўсіх. Але паволі гэтая праца для кавалка хлеба змусіла Васіля дбаць пра найменшую трату сіл, сумлення. Ён пачаў падаць нізка маральна, як i шмат хто ў грамадстве. Ён, можа, i адчуваў гэта. Але не пакутаваў. Ён усяк апраўдваў сябе. Калі ж яго папікалі, крыўдаваў, злаваўся. Пазбягаў урэшце i знаходзіў сабе аднадумцаў. А ix, «высокапастаўленых хлопцаў», у яго было нямала, i сяброўствам з імі ён ганарыўся, хоць тое сяброўства доўга не бярог. Гналі каго прэч з высокай пасады — Васіль адразу ж ірваў з тым тое сяброўства, заводзіў новае — выгаднае, надзейнае.
Яго вучонасць, уменне паразважаць, пагаварыць — усё гэта было, мусіць, толькі ўласцівасцто інтэлігентаў, што ўмеюць думаць, прыгожа i мудра вяшчаць, але амаль ніколі не жывуць у зладзе са сваімі вяшчаннямі, бо баяцца страціць той кавалак хлеба, свае сувязі, сяброўствы. I ў гэтай боязі могуць паказваць цуды прыстасаванства, цуды раўнадушнасці, а то нават i непрыязні да тых, хто жыве іначай — шчыра, сумленна. Часамі, праўда, i ў ix можа заныць сумленне, зайздрасць за тых, хто жыве бядней, але па законах высокай маралі i высокага абавязку, але ненадоўга. Ды яны пра гэта маўчаць, бо добра ведаюць склад чалавечага розуму: расказваеш пра сябе — шкодзіш сабе. Пахвальбе тваёй мала хто верыць, а вось самапрызнанню ці самазневажанню — з ахвотаю i з трыумфам. У гэтых людзей разлічаны кожны крок. Нават на некалькі гадоў наперад.
Так думаў пра Васіля Алесь. Можа, i памыляўся. Можа, Васіль быў іншы — мудрэйшы, болей зямны чалавек без лішняй рамантыкі ды дзёрзкасці.
Да трохпавярховага асабняка, дзе на другім паверсе яны, Мухі, займалі пяць пакояў, Васіль вярнуўся позна.
Пазваніў — дзверы адчыніла пакаёўка, маладзенькая дзяўчына Вандзя, родам з-пад Баранавіч. Высакаватая, стройная, але не худая, сарамлівая. Вось i цяпер лыпнула на яго смуглявымі вочкамі i апусціла позірк.
— Якая ты сёння файная! — ціха прамовіў ён, тулячы яе да сябе i шукаючы ўпартых дзявочых вуснаў. Як i раней, Вандзя пачала вызваляцца ад яго абдымкаў, адчуваючы пагрозу для сябе.— Ну чаго ты, дурненькая?! Я ж табе новую сукенку куплю, пазней замуж добра аддам...
— Пане Васілю... — вызвалялася i прасілася, не зважаючы на яго дакляраванні.— Ну не трэба... Я баюся... Пані Антаніна дома, госць тут... Ну пусціце, пане Васілю...
Сілком прытуліў, пацалаваў у самкнутыя вусны.
— Заўтра, калі пані Антаніна захоча паехаць да краўчыхі, застанься дома,— прашаптаў.— Скажы, што забалела галава... Чуеш?
Вандзя, не адказаўшы, вырвалася. У яго ж дробна закалаціліся ад хвалявання рукі — ад дзявочай красы i адчування, што ён мог бы ўжо ці неўзабаве i зможа заўладаць ёю. Нідзе не дзенецца, не ўстоіць. Як не ўстояла i тая, ранейшая, пакаёўка.