Як часта я ў думках і на словах ганьбаваў штосьці чужое: гэта няхораша, тое брудна, тое банальна — ганьбаваў толькі таму, што нехарошае, бруднае і банальнае было не са мной.
Вёў Міцура, ён быў родам з Гродзеншчыны. Ад нейкай станцыі ішлі, ішлі — гадзіны дзве, як не больш, прыйшлі позна ўночы. Пачалі раіцца, будзіць дзеда ці не, ці ставіць палатку? Аж выйшаў сам старэнькі дзед: «Хадземце, хадземце, тут зімно...» Ён звыкся да гасцей. Не сталі нават есці, уздоўж сцяны наклалі спальнікаў і ў адзенні пачалі масціцца.
— А я дзе лягу? — спытаў я.
— Каля мяне, дзе ж яшчэ? Ці не хочаш?
У яе так проста выйшлі гэтыя словы, што я сам здзівіўся — чаго гэта я пытаю, дзе спаць?
Я і спаў і не спаў. На падлозе — белы квадрат, свеціць месяц, Міцура храпе, Віка варочаецца з боку на бок... А яна ляжала тварам да мяне, падабраўшы пад жывот ногі ад холаду, і дыхала ціха-ціха, я цалаваў яе ледзь чутна ў валасы, у лоб, у шчаку, і яна не чула. Салаўі спявалі на ўсе Кушляны, мне хацелася спаць і ад шчасця няможна было заснуць. На досвітку пачаў кашляць дзед, я ўстаў і выйшаў на двор, дзед — следам. Знайшлася работа — зачасаць дзержакі на рыдлёўкі.
— Сякера ж у вас тупая!
— Тупая... — апраўдваўся дзед Ляпёха, — учора хворы быў, праляжаў дзень... Памру скора, так, ужо чую, што памру...
Я слухаў дзеда, а ён хваліў мяне, што рана ўстаў і так спрытна чашу тупою сякерай, слухаў і круціў у галаве цытату любімага Мележа: «Здаецца, нічога не было ў тую ноч, але ўспамін пра яе грэў пасля іх усё жыццё». Нешта такое...
А ўдзень не было калі думаць. Зрабілі процьму работы. Папілавалі сухія галіны, дрэвы, пацерабілі прысады ад нейкіх калючых кустоў, з лесу прыцягнулі па вязцы елачак і пасадзілі алею, канём з'ездзілі на сажалку па ваду і палілі іх, выцягнулі з багушэвічаўскага славутага склепа мяшкоў дзесяць гнілой бульбы... Невядома, як яна туды трапіла і чаго згніла. Ляпёха дзякаваў больш за ўсё за гэтую бульбу, што мы яе выцягнулі і тачкаю завезлі ў яму. І калі пад вечар сабраліся ісці ў Жупраны, я жыў ужо будучай ноччу. Яна будзе такая ж, як першая, нішто і ніхто ў свеце не зробіць так, што не збудуцца мае думкі, што не будзе салаўёў, яе дыхання і месячнай плямы на падлозе, думаў я.
З Жупранаў ледзь прыцягнулі ногі: сем кіламетраў туды і сем назад, без аддыху. Але было яшчэ светла. Я схадзіў у развалены хлеў, набраў жэрдачак, пасек і склаў вогнішча. На сваю галаву.
Помню добра, што яшчэ кантраляваў сябе каля вогнішча, супакойваў, што нічога страшнага, калі Таня стала ззаду Міцуры, які сядзеў на зямлі і глядзеў у агонь, і паклала яму рукі на плечы. Не, брашу — ужо тады нешта пачалося? Але ж я не ідыёт. Не буду ж я раўнаваць дзяўчыну, калі яна два дні назад згадзілася быць маёй жонкаю, дзень назад спіць у маіх абдымках, а цяпер, можа, няўцямна, абняла чужога чалавека. Каб неяк хітрыла, дык знайшла б месца паабдымацца не ў мяне на вачах. Міцуру ўсё роўна, ён нават нездаволены, круціць галавой... Яна ж разумная, як чорт, ведае ўсе мае думкі. Можа абдымацца на маіх вачах, ведаючы, што я падумаю: «Калі нешта сур'ёзнае, дык не на маіх жа вачах». Ёй абсалютна ўсё роўна, каму класці на плячо руку. Міцура прыгажэйшы за мяне.
«Вяргейчык нікуды не дзенецца, а Міцуру я і так рэдка бачу...»
Міцуру што — не скідаць жа яе рукі... Хоць, відаць, яму няёмка, здагадваецца нешта. Віка пазірае на мяне — жанчыны здагадлівыя... Рамановіч разгроб прысак, кладзе бульбу — святы чалавек!
— Пайду спаць,— сказаў я і пазяхнуў,— ные ўсё цела.
— А бульба? — здзівіўся Міцура.
— Ай, я яе не люблю, — схлусіў я, ды так няўдала, што лепш ужо маўчаў бы.
Усе, здаецца, зразумелі і прыціхлі, а я — хочаш не хочаш — паплёўся ў хату. Лёг, сціснуўшы зубы, узяў і заснуў. Хвілін праз дваццаць як падкінула нешта, усхапіўся, перавярнуўся на жывот і так ляжаў. Вось і Віка прыйшла, мосціцца побач, але не ўшчыльную, пакідае месца. Ах, разумніца Віка, каб ты ведала, як цяжка! Рамановіч накурыўся, кашляе ціха, у кулак, чуваць, як Ляпёха стогне і гаворыць сам з сабою... Калі ж гэта скончыцца? Ну дзе яна? Гэта невыносна... хоць ты ідзі шукаць! Раз, два, тры, чатыры, пяць...