Пра маю будучыню ты прыкладна здагадвалася, маеш уяўленне. Але ты, Танечка, нават не здагадваешся, якой гэта будучыня ўяўляецца мне. У мяне яе проста не будзе. Кожную хвіліну душыць адчуванне свае непаўнавартасці: раней, да таго, як ты згадзілася стаць маёю жйнкаю, было не так. Цяпер нашмат цяжэй. Я бачу, што раблюся як стары хворы чалавек, са мною цяжка іншым, а табе — асабліва, бо я больш за ўсё бываю з табой. Было б паўбяды, каб мая «хвароба» працякала незаўважна, а то ж я сам усё разумею і бачу. Ты ўжо заўважыла, як палярна мяняецца мой настрой.
Усё гэта з'явілася ў апошні час, раней не было. Мяне гэта палохае. Няма веры, што пройдзе час і нешта там нармалізуецца. Наадварот, здаецца, крызіс мой хоць і марудна, з перапынкамі, але ўзрастае. Не ведаю, чым скончыцца, але чакаю смерці.
Паміраюць малыя дзеці, дзяўчынкі ў семнаццаць гадоў, паміраюць, гінуць, забіваюцца хлопцы, якіх ні разу не цалавалі. Я гэта ведаю і мяркую, што прырода ці Бог у выпадку са мною не робяць злачынства. Але мне горка, часам жахліва. Я быццам патрапіў у дрыгву, якая марудна мяне цягне ўніз. Я вырываюся, кідаюся з боку ў бок, хапаюся то за літаратуру, то за каханне, то за ўрокі, але Нешта дае мне забыцца толькі на кароценькі час. І я зноў успамінаю — дрыгва, будучыні няма! І ўсмоктваюся шчэ глыбей.
Каму можа быць цікава з чалавекам, які думае і прыгнечаны толькі адным? Як я ні стараюся пераключыцца, усё роўна нешта выліваецца. Не толькі ты, а нават такі далёкі мне духоўна чалавек, як Брусавец, заўважыў, што са мной не тое.
Доўгі час я баяўся гэтых думак, стараўся іх не заўважаць. Але яны самі неяк выплылі...
9.6.87
Памірыліся, але лепш бы ўжо было як было. Я прыйшоў, сказаў, што не магу быць адзін, яна холадна пацалавала мяне — і ўсё. Што там было ў Кушлянах у яе з Міцурам? Ніхто не ведае, а Міцура змяніўся: стаў хмурым, сярдзітым і нейкім няшчырым са мною. Ён яшчэ не ведае, што з ім такое. Хлопчык, хлопчык, я табе не зайздрошчу! Хоць у цябе, вядома, будзе ўсё добра — здагадаешся і лёгка зробіш тое, чаго ўжо ніколі не зрабіць мне.
Таня цяпер якраз такая, калі ведае, што ўсё выдатна, усе яе любяць, а далей будзе шчэ лепей.
23.6.87
Чатыры гадзіны ночы. Брусавец спіць, а я пішу. Ведаю, што, калі зараз лягу ў ложак і выключу святло, пачнецца прыпадак страху. Адзіны паратунак — папера, пісаць. Навошта? Не думаць, я ж вар'ят. Усё складанае проста, ад вялікага да смешнага адзін крок. Аказваецца, паўгода я быў вар'ятам. Замест таго каб самому лячыцца, патрабаваў ад Тані, каб і яна звар' яцела, зраўнялася са мною. Ніякага іншага тлумачэння больш няма. Як мне ўдавалася абдурнаць столькі часу і выкладчыкаў, і сяброў, і матку, прыкідваючыся разумным? Хоць што — лішні доказ. Дзе хто бачыў вар'ята, які прызнаецца? Гэтак жа і вар'яцеюць: перш нікому не кажуць, што вар'яты, жывуць, нешта сваё вар'яцкае робяць і хочуць рабіць, за ўсё хапаюцца, потым злосць, неразуменне, што нічога не выходзіць...
Трэба сабраць неяк у адно рэшткі свайго хворага розуму і пратрымацца хоць гэтую ноч. Заўтра — да псіхіятра, трэба не забыць сабрацца збольшага, бо наўрад ці адтуль вярнуся. Дый самому не хочацца. «Свет — гэта чорны ўзрушаны вір, а я ў ім — нябачны, маленькі вандроўнік». Калі чалавек сядзіць у турме ці на высылцы і ведае, што сядзіць ні за што, ён хоць бачыць і ведае сваіх непасрэдных катаў: наглядчыка ці там каго. Яго становішча так ці інакш залежыць ад волі нечага канкрэтнага. Маё становішча залежьщь толькі мо ад якога д'ябла. Шкада, што я вар' ят, і шкада, што нікому не трэба мае доказы — а даказаў бы я лёгка...
Трэба не няволіць сябе, пісаць, як лягчэй. Пісаць ЁЙ. Усе апошнія запісы, па сутнасці, размовы з ёю на паперы.
Добрай раніцы, мая Танечка! Я ў лісце буду тлумачыць табе сваю віну — не таму, каб апраўдацца, а каб ты пасля мяне верыла людзям. Словы, якія я сёння табе нагаварыў, я ніколі-ніколі не трымаў у галаве. Я ўзнаўлю ўсе сягонняшнія свае і твае дзеянні, і ты зразумееш, чаго я такое казаў.