— Раю табе казаць праўду, тады, магчыма, мы цябе адпусцім. Калі будзеш хлусіць, атрымаеш у косці і трапіш у турму.
Ліся распавяла ўсё, што ведала пра Гусара, але іншых хлопцаў здаваць не хацела. Агенты гэта лёгка зразумелі, бо перапужаная, дурная па сутнасці, хоць і хітрая ў практычным жыцці, дзяўчына не ўмела пераканаўча хлусіць.
Праз чвэрць гадзіны інспектар устаў і звярнуўся да старэйшага агента.
— У мяне няма часу… Папрашу вас дапытаць яе без мяне… Калі пачне казаць праўду, складзіце пратакол… Пасля ў адзіночку…
Калі інспектар выйшаў за дзверы, старэйшы агент звярнуўся да Лісі сухім, злосным голасам:
— Цяпер мы інакш з табой пагаворым. Распранайся!
Ліся ў жаху глядзела то ў вострыя, халодныя вочы «гінта», то на гумовы дручок у ягоных руках. Яна не магла паварушыцца. Раптам яе падарваў з месца адчувальны ўдар гумовай дубінкі ў спіну, і адначасова другі агент адным рухам кінуў яе на падлогу. Яна выла ад болю, але рот у яе быў заткнуты. Рукі ёй трымаў адзін з агентаў, і ён жа каленам прыціснуў ёй шыю. Ліся давілася. Праз імгненне яна самлела.
Апрытомнела дзяўчына, калі яе ўсю аблілі вадой. Слізістая носа гарэла ад нейкай пякучай вадкасці. Яна не магла зразумець: аміяк гэта ці шкіпінар.
— Усе раскажаш? — спытаў злосны, задыханы голас.
Ліся толькі глядзела перапужанымі вачыма і дрыжала. Зубы ейныя ляскаталі і ад страху, і ад холаду. Гаварыць яна наогул не магла.
Яе кінулі ў цёмную адзіночку. Там яна праседзела ўсю ноч і дзень. Ёй не далі ані есці, ані піць. Горла дзяўчыны апухла. Яе біла ліхаманка. Цяпер Ліся скуголіла з роспачы і праклінала сваю прыдумку адпомсціць Гусару.
У той дзень увечары яе зноў навялі на допыт. Яна зноў убачыла за сталом інспектара, а ў пакоі трох учорашніх агентаў.
— Сядай, — сказаў інспектар. — Дайце ёй гарбаты і есці.
Ліся выпіла шклянку гарбаты і з’ела вялікую булку з маслам і шынкай. Ёй далі цыгарэту. Цяпер паслухмяна, быццам на аўтамаце, яна казала ўсё, што ведала. Спакойна і апатычна адказвала на ўсе пытанні. Дасведчаныя супрацоўнікі тайнай паліцыі ведалі, што яна не хлусіць, і ўжо не карысталіся аніякімі сродкамі, каб прымусіць яе гаварыць праўду.
З паказанняў Лісі зрабілі шмат карысных высноваў, але адначасова паўстала і шмат памылак, бо Ліся разам з праўдай расказвала і фальшывыя пагалоскі пра розныя блатныя работы і акцыі, пра якія яна чула адно краем вуха. Яна блытала прозвішчы і псеўданімы. Гэта было вельмі шкодна, бо, палічыўшы яе паказанні абсалютна дакладнымі, следчыя памылкова злучалі несвядома пададзеныя фальшывыя факты. У выніку гэтага з’явілася шмат ускладненняў, разабрацца з якімі нельга было нават з дапамогай біцця.
Федзя Гусар быў заняты новай інтрыжкай і лекаваннем хворай нагі. З дому цягам некалькіх дзён ён наогул не выходзіў. І не ведаў, што кватэра знаходзіцца пад клапатлівым і асцярожным назіраннем следчай паліцыі. Неяк увечары, праз пару дзён пасля Лісінай здрады, Федзю асабліва востра балела нага, і ён ляжаў у ложку. У пакой увайшла Зіна і прашмыгнула пад коўдру. Яны ляжалі ў цемры і ціхенька размаўлялі. За вокнамі гуляў вецер. Дождж заліваў шыбы.
Гусару падалося, што на дварэ чуваць чыесьці асцярожныя крокі. Ён сказаў пра гэта Зіне.
— Гэта вецер… Дошкі на гарышчы трашчаць, — супакойвала яго дзяўчына.
Але Федзя трывожыўся. Ён наогул ніколі не адчуваў сябе ў бяспецы. Як звер у лесе, заўжды і паўсюль ветрыў пагрозу. І цяпер ён дастаў з-пад падушкі пісталет так, каб Зіна яго не заўважыла, і ў цемры падышоў да акна. Прыціснуў твар да шыбы, глядзеў у цемру і прыслухоўваўся. Яму зноў падалося, што поруч з акном хтосьці ёсць.
— Хадзі ў ложак. Чаго ты там мерзнеш? — сказала Зіна.
Яна і не падазравала, што ейны каханак — бандыт у росшуку. Інакш і ёй было б неспакойна.
Праз чвэрць гадзіны на ганку дома бразнуў званок. Гусар сказаў: «Яны», — і падарваўся з месца.
Зіна яго не зразумела.
— Хто яны?
Гусар не адказаў. Ён спехам апранаўся. Тым часам званок заходзіўся безупынку.
— Хто гэта? — ускрыкнула перапалоханая Зіна.
Ейная маці і сёстры таксама паўставалі. Запалілі лямпу.
У гэты момант ва ўваходныя дзверы пачалі біць чымсьці цяжкім. Чуліся нейкія галасы. Гусар выштурхаў сваю перапалоханую каханку за дзверы, а сам кінуўся да акна. Торапка зняў гаршкі з кветкамі і паадмыкаў засаўкі. Ён быў гатовы скочыць.
Бандыт піхнуў раму, і акно адчынілася. Амаль адначасова з гэтым звонку на яго ўпала палоска святла ад ліхтарыка і грымнуў стрэл. Гусар не адступіў — ён таксама адказаў успышкай ліхтарыка і двума стрэламі, ужо выскокваючы вонкі.
Зноў грымнулі стрэлы. Гусар уцякаў у мільгатлівых промнях ліхтарыкаў. Ён адчуў, што паранены. Кінуўся ўбок. Стаў. Зноў стрэліў двойчы. Але не мог схавацца ад святла ліхтарыкаў. Куля прашыла яму левае плячо. Ліхтарык выпаў з рукі.
Гусар дабраўся да расчыненых дзвярэй дрывотні. Ён ужо ведаў, што не ўцячэ. Увесь двор быў акружаны.
Ён лёг на зямлю і чакаў… Нага вельмі мучыла яго. Ён адчуваў таксама, што слабее ад страты крыві. У пісталеце ў яго засталіся толькі тры набоі.
Ён падпоўз да дзвярэй дрывотні, каб ведаць, што адбываецца звонку.
Там мільгалі ліхтарыкі. Дрывотню акружылі па перыметры. Ліхтарыкі асвятлялі яе. Час ад часу гучалі стрэлы.
«Дзве кулі для іх. Адна — для мяне».
Ён выгадаў зручны выпадак і стрэліў. Трапіў. Хтось там застагнаў. У бок дрывотні паспешліва пачалі страляць, але штурмам не бралі. Праз чвэрць гадзіны Гусар стрэліў яшчэ раз. Цяпер у яго засталася толькі адна куля — для сябе.
Ён усё больш слабеў. Плячо гарэла, ліпкая ад крыві левая рука страшна цягнула долу.
Неўзабаве ён пусціў у ход апошні набой — апошні раз у жыцці — гэтым разам сабе ў рот.
У той дзень і назаўтра Менск хутка, але няўмела ачышчалі ад злачынных элементаў. Найбольшы націск быў зроблены на захоп удзельнікаў нападу на кватэру малочнага фабрыканта: з фактычных удзельнікаў «гранды» забілі Гусара і арыштавалі — на падставе Лісіных паказанняў і іншых дадзеных Следчага камітэта — Балерона, Міхала Глузда, Партача і Жарабка. І шасцёра фактычных нападнікаў засталіся на свабодзе. А вось арыштавалі — па абвінавачванні ў гэтым нападзе — дзевяць іншых хлопцаў. Усяго затрымалі трынаццаць чалавек. Добрага алібі ні ў каго не было. Некаторых назвала Ліся як вядомых ёй па аповедах Гусара ўдзельнікаў гранды. Іншых пазналі на вочнай стаўцы сямейнікі фабрыканта і супрацоўнікі фабрыкі. І ім аніякім чынам не дапамог той факт, што ў нападзе яны напраўду ўдзелу не бралі.
Злодзеі яшчэ больш старанна залеглі па малінах. У ход пайшла выведка ў Следчым камітэце. Арыштаваным супольнікам перадавалі грошы, ежу і інфармацыю. Некалькіх хлопцаў выкупілі. Толькі са справы гранды не ўратавалі нікога — нават з невінаватых.
«Падпольны» Менск затаіўся. Чэсік Свабода казаў Грамадзяніну, якога заспеў у трушчобе Цыпы:
— Калі ўжо прыйдуць таварышы! Жыцця няма ад гэтых буржуйскіх халуёў!
Грамадзянін уважліва агледзеў яго задуменнымі вачыма:
— А што, думаеш, бальшавікі нам дапамогуць?
Свабода загарэўся:
— Я не думаю, а ведаю! Гэта камуністы, якія нясуць хлеб і свабоду ўсім бедакам, усім ахвярам буржуазнага свету.
— Ну, пабачым…
СЕМ СЭРЦАЎ
Тамаш Хурдзіч вярнуўся дамоў п’яны. Ужо некалькі дзён ён злаваўся з дурной нагоды. Колькі дзён таму на Захар’еўскай ён сустрэў Барана. Злодзей спыніўся. Засунуў рукі ў кішэні і ўважліва прыглядаўся да Хурдзіча, быццам да нейкага незвычайнага звера: погляд гэты быў поўны іроніі і пагарды. Хурдзічу язык часаўся ад зняваг і абраз, але ён стрымаў іх у сабе. Збаяўся. І ўсведамленне ўласнага страху перад гэтым «зяцем» так яго раззлавала, што ён пачаў піць. Гэта доўжылася ўжо некалькі дзён. Цяпер, ужо дома, Хурдзіч шукаў зачэпкі для скандалу. У сенцах ён убачыў адчыненыя дзверцы на гарышча. Хістаючыся, ён палез наверх. З гарышча выбег кот. Хурдзіч паспеў пхнуць яго і скіраваўся да галубоў. Дзверы ў галубятню былі прачыненыя. А ўнутры ў жаху кідаліся птушкі. Адзін задушаны голуб ляжаў на зямлі. Кот не паспеў яго зжэрці, ад другой птушкі засталіся толькі косткі і пер’е.