— Ехеј, чичко Лентен! — јавуваа, некој случајно да не заспал, секој мораше да го поздрави неговото доаѓање.
— Лентен, Лентен! — од сите страни доаѓаше весела плискотница, еден врз друг, преку ред, кој попрв да му ја стисне раката. Се поздравувавме како стари големи пријатели.
Со време навикнавме на неговите с`е почести исчезнувања, на неговиот чуден живот. Токму затоа постарите домци измислија посебно име за стрикото Лентеноски, го викаа пустиник на годишните времиња. Секогаш кога се враќаше од неговиот, за нас многу необичен пат, тој неизоставно ни донесуваше по една приказна, и тоа секогаш сврзана со годишните времиња. Ако беше лето, тогаш човекот од приказната одеше по прашлив пат, низ суви, пусти полиња, низ изгорени села. Стрикото Лентен напамет ги знаеше сите села и избројуваше еден милион непознати краишта. Човекот долго, непрестајно патуваше. Проклет да бидам, измачуван од жедта, со часови без водица, со изгорена душа. Се колнам, така тој секогаш беше сам, на пат.
— Каде одеше човекот? — ќе прашаше некое од децата во треска, со солза во око.
— Па човекот, мило мое, — нежно ќе му речеше стриче Лентен, — човекот одеше по селата и по сите населби, по сите градови и домови, мило мое.
О, ние веќе знаевме, се колнам, колку и да беше тежок, мачен тој пат, сонцето немилостиво, патот отровен, тој издржуваше, ништо не можеше да го задржи, мило мое.
— Што бараше човекот, стриче Лентен? — тихо, со страв ќе прашаше некое од децата.
— Човекот што бараше, ха, — ќе го сукнеше малку генералското мустаче стрикото Лентен, ќе намигнеше одвисоко, весело, па како којзнае колку да размислува гледа, гледа во детето и најпосле ќе рече: — Ами, ништо мило мое! Пустиниче некое, хе!
Во таков час тој секогаш некако вардеше да ја скубне, измислуваше секакви итроштини, стоеше на нога, коњчето го тераше да наведнува глава, да биде учено момче, да поздравува ученици, зашто тоа се многу учени луѓе, умни, зашто младите момченца се исто така едни такви добри коњчиња, благородни. Потоа ќе почнеше да мјаука како маче, да испушта секакви гласови, како сојка, како кукавица. Измислуваше илјадници, илјадници други игри, само некако да се ослободи. Но тоа беше невозможно, од сите страни беше заграден со нашите жедни, заискрени погледи. Нашите погледи го молеа, му велеа, — речи ни старче, речи ни стриче Лентеноски, речи ни што барал тој човек?
По неколку векови и тоа го дознавме. Човекот ги барал своето семејство, својата куќа, своите деца, мајката на своите деца. Проклет да бидам, тоа барал човекот.
Со треска во гласот потоа некое од децата ќе се осмелеше да праша:
— Ами ги нашол ли човекот своите деца, чичко Лентен?
Тогаш стрикото Лентеноски шеретски ќе си ја позанишаше главата лево-десно, ги нашол, не ги нашол, ништо не разбирате. Потоа дури тој почнуваше да ни раскажува со оној негов благ, добродушен глас.
— На самиот пат човекот го пресретнала есента, мило мое! Страшната есен!
— Ох, проклета, — туку ќе ни се откинеше од градите, — проклета есен, ќе проколневме.
— Проклета есен, — шепнеше и стариот Лентеноски, — проклето лошо време, — испушташе една кратка, далечна насмевка, тоа како залутан зрак на небото во бура, тоа како виножито во пролет над полињата. Проклет да бидам, стариот Лентеноски имаше виножито во очите.
Потоа доаѓаше приказната за есента. Врнеа силни дождови, црни, матни. Се превртуваше сета земја, се губеа сите патишта. Човекот пак како ништо да не се тие страшни, студени дождови. Човекот како ништо да не е штурата есен, темните и страшни дрвја, оголени мртви. На човекот како да не му е грижа за есента, човекот ништо го продолжува својот пат. Низ студени, низ страшни води, низ калишта, низ трње. Секаде каде што ќе стигнеше се береа околу него, се чудеа каков е овој каллив, нечист човек, од каде е, што ѓавол е, никој не се осмелуваше да му пријде поблиску. Се плашеа да разговараат со него, се плашеа да го пуштат преку праг, се плашеа да му го гледаат лицето. А тој ништо, проклет да бидам, ништо не сакаше од луѓето. Ни леб, ни вода, ни постелка, се колнам, ги бараше само своите деца.
Не му веруваа, со голема неверица ги вртеа главите. Го оставаа сам велејќи му:
— Што н`е прашаш нас несреќнику! Ене ти ја власта, оди кај власта, таа знае!
— Оди, оди!
— Море каков неразумен човек, да не е нешто грешен, — велеа луѓето, — што, и животното побргу би разбрало, види го како гледа, какви му се очите!
— Грешен да му земеш една ластагарка, ќе види убаво!
— Што, можеби и не е човек, — се поплукуваа жените в пазува, па потоа врескајќи ги собираа децата околу себе како квачки и се заклучуваа дома.
— А тој, стриче Лентен, — некое дете праша липајќи.
Чичкото Лентен тогаш замолчуваше подолго; чудно изгледаше тоа мало човече во тој приквечерен час, среде децата, во пустиот, во глувиот дом. Молчеше, како уловено, слабо врапченце. Со ситни, живи очиња гледаше од дете во дете, сега и ние молкнувавме. Настануваше најглувиот час во домот. Проклет да бидам, с`е молкнуваше. Се чинеше, во тој миг, чичкото Лентеноски како да старееше за илјада години наеднаш, неповратно. Проклет да бидам, илјада години изгубен живот. Колкупати бевме решени да не го прашуваме за слични нешта, но никогаш не си достојувавме на зборот. Некој лош ѓавол не колкаше, не ни даваше мир.
Еднаш, сепак, ја чувме сета приказна.
Тоа било во зима, првата зима по војната, човекот се вратил во својот дом од војната и не го нашол својот дом. Човекот имал жена и две деца. Му рекле дека заминале во некое далечно, планинско село. Таму останале до пролетта, му рекле, жената ја нашле мртва во планината, со нарамниче дрва, завеана од снег. Сигурно им било студено на децата, живееле во некоја колипка на крај село. Проклет да бидам, сигурно многу им било студено на децата штом мајката во таков страшен, виуличлив ден морала да оди по дрвчиња во планината. Мајките не се плашат од снег, од ништо не се плашат мајките кога им студи на децата. Проклет да бидам, мајките се без страв, имаат само еден страв, своите деца. Златните мајки, златната наша мајка. Се колнам, тоа е единствениот страв што живее во нив, децата. Пролетта отпатувале и синовите. Некаде пред пролетта, со ветриштата, кога почнуваат да се топат снеговите. Најпрво се изгубило помалечкото, еден ден не се вратило во колипката. Можеби тоа дете пошло да ја бара мајката, проклет да бидам, можеби пошло по својата мајка. Потоа го нашле во полето, во една нива кога сосема се истопил снегот, некој орач во орањето, лежело наземи како некоја малечка птица со склопени крилја, падната, сигурно убиена од северниот ветар. Како да си спиело, со лице на топлата земја, меѓу жолти полски тревки, меѓу мали, штотуку родени бубалчиња. Проклет да бидам, орачот мислел детето спие, сонува. Тогаш пошол и поголемкиот, сам, како некое мало облаче се веел по патот. Бргу-бргу изминало по патот, здраво и живо. Каде одело, што одело, не знаеле, не го прашале. Дете, што да се праша. Било заедно со своето шарено кученце Буби, весело трчкале по раскопнетиот снег, греело сонцето. Проклет да бидам, сонце.
Потоа, така трчајќи, детето и кученцето стигнале до некое друго село, непознато, пошле в град, го виделе на некој брег, крај голема вода, со часови лутал заедно со кученцето, си играле со брановите, го однесле во некој дом…
Таа вечер не го чувме ѕвоното што н`е викаше за строј. Никој немаше желба да се одлепи од местото, да го остави сам стрикото Лентеноски. Таа вечер, проклет да бидам, и последниот серко можеше да издржи секаква казна.
— Што ви е, мали ѓаволи? — избезумено викаше дежурниот воспитувач. — Ќе се построите или не, ќе бидете казнети, ќе останете без вечера!
Цела ноќ можеше да вика по нас, глупавиот пак да не имаше некоја друга работа, — беше слеп, не гледаше. Се колнам, ние веќе не бевме во домот. Ние бевме далеку, многу далеку, на пат. Бевме низ полињата, низ селата, низ пештерите, низ снегот, низ водите, низ непознатите населби и градишта, низ сите домови, насекаде каде што се толчеше, точеше тој човек. Проклет да бидам, насекаде ние бевме со него, заедно. Н`е удираше црн дожд, н`е убиваше силно сонце, се пробивавме низ најстрашна снежна фуртуна, не, ништо не можеше да н`е врати од тој пат, да н`е оддели од тој човек. Секаде каде што ќе сретневме луѓе, познати и непознати, добри и лоши, на сите им го кажувавме името на нашата мајка, името на нашиот татко, имињата на нашите сестри и браќа, нашите кришни знаци. О, господе, можеби сега тие имаа други имиња, други знаци, можеби тие сега беа Унгарци, Руси, Полјаци, Французи, Чеси, Германци, им го кажувавме прекрасниот сон за родниот крај, каде беше тој, нели си спомнувавте, имаше еден рид, еден рид со сонце изутрина, па потоа една мала рекичка, оттаму реката пак се протегаше шума, една сребрена, една златна шума и небото над неа исто такво, нели… А можеби пак ние бевме заедно во еден дом, во една соба, проклет да бидам, можеби оној Методија Гришкоски е твојот брат, изрод, невозможно… Се колнам, не си ги познававме сестрите, браќата, о, ние мораме да ги пронајдеме, ништо не ќе може да н`е врати од тој пат.