четка, бои, нова шарба.
О, да! О, не!
Зошто не!?
А можеби поет,
човек со цвет!
(силен аплауз, ура)
О, да! О, не!
Зошто не,
можеби машинист,
весел тракторист, чедо мило!
О, да! О, не! Можеби пилот, светло крило,
можеби оперски пејач,
орач,
сејач,
О, да! О, не!
Зошто не!?
Најдобро ударник,
количка,
крамп,
трудбеник прв,
дарител на крв!
(уште посилен аплауз, ура, ура)
О, да! О, не! веднаш ги запаметувате овие значајни стихови, овие стихови што ни оставија најсилен уметнички впечаток. Одиш и си доживуваш, си велиш:
— Да го направам ова или не, па си одговараш:
— О, да! О, не!
Тоа чудно, силно човечиште Трифун Трифуноски, се виде, не бил само во нозете надарен. Колку во нозете, стопати повеќе во душата имал, во срцето. Проклет да бидам, толку сето тоа беше необично, страшно. Тие седум дена како насон ни минаа, како откорен да ни се измени животот. Заборавивме на ѕидот, на ужасните утра, на будењето, на часовите по карактеристика, на бедниот живот, на сите понижувања. Проклет да бидам, душата ти е богата, тоа беа среќни векови поминати во домот. Немаше дете што не посака овој миг да потрае вечно, засекогаш. Проклет да бидам, вечно. О, каква вода, каква голема вода зашуме во нашиот глув дом, нашиот несреќен живот наеднаш беше среќен, друг. Цел. Со тој благ, радосен сон легнувавме, со него се будевме. Тогаш беше возможно, можно с`е, се колнам, с`е можеше да се издржи. И најслабото дете доби сила, со леснина можеше да издржи секаква казна. Проклет да бидам, ништо н`е болеше. Некоја мртва птица како да оживи во детските гради, се стопи мразот. Тажните, немтурести деца одеднаш станаа други, ги кренаа главичките како да си ги повадил. И самата околина чиниш се измени, домот, дворот, се! Смрдливите постелчиња расцутеа, пустиот двор, црното дрво пушти цвет, имаше бел, имаше црвен, имаше син, имаше виолетов, имаше жолт, златест цвет. Крвав. Црвените букви со кои беше испишан ѕидот се престорија во пеперутки, големи, чудесни, нови пеперутки, од Антарктик долетани. Златни пчели почнаа да ѕунат во воздухот, сигурно подмамени од мирисот на најубавите цвеќа (лакомо збираа сладок прав), — во воздухот најубави, најшарени балони летаа, се случуваа најневозможни нешта, златни рипчиња ви запливале пред очи. О, боже, што можеше тоа друго да биде освен слободата, освен сонот, разбранетата детска фантазија. Повторно ја слушав Големата вода, стоев на највисоката карпа, повторно се јави оној непознат глас, таа жена, мајка. Проклет да бидам, мајка. С`е, с`е, што ќе посакавме во тие мигови беше наше! Проклет да бидам, колку малку требало човек да се почувствува неизмерно среќен, радосен, полн со слатки, занесни соништа.
Тука гледаш, некое кутро се одлепило од земјата, летнало! Проклет да бидам, се завеало, тргнало некаде далеку. Сонува. Погледот му станал како кај тешко болен човек. Слеп е, глув е, ниту гледа, ниту слуша. Којзнае каде му летнал умот. Што оти му се обраќате, не ве слуша, не ве гледа, повеќе ништо не го интересира на земјата. Тоа наоколу што се случува за него сега е обична, проста работа. Тоа нему му е туѓо, тој не е тука, не барајте го! Ако му речете:
— Каде си тргнал, брат, тоа е ѕид!?
— Ѕид, — ве гледа сожалувачки, како да ти вели, — несреќник, каков ѕид, јас сум горе, во небото, меѓу белите, меки облаци, што ме интересира твојот ѕид! Убиј си ја главата кога немаш никаков талент, пријателе — како да ви вели неговиот далечен поглед. И акнува, му распукнува челото како зрело карпувче, потекнува црвена водичка. Ништо не го боли, тоа не е неговата глава. Во него некој друг живее. Проклет да бидам, талентот. Ужасна работа беше ти бил талентот, се колнам.
С`е што правевме, с`е што работевме, тоа дури и што одевме, нашиот од, чекори, тоа и што јадевме, нашите усти, и тогаш кога спиевме, нашите бладања, сето тоа беше во некоја ѓаволска врска со талентот. Во тие денови не едно од децата туку ќе се штрекне среде ноќ, туку ќе скокне од креветот, зар мислите се виѓаваше во каква жалосна состојба се наоѓа, — просто го тера нешто и тој летајќи излегува од спалната. Птица. Проклет да бидам, имало господ, во тоа темничиште и по тие скапани скали да се помине само со неколку полесни случаи, — чело, нос, око, шината нога, о, тоа морало некој добар ангел тука по цела ноќ да бдеел. Туку гледате едни се качуваат, други слегуваат. Ни добро утро, ни добра вечер, секој си е сам. Глувте. Поети, трактористи, мотористи, оперски пејачи, балерини, свирачи, хористи, артисти, река, туку си тече. Се колнам, тојчас и родината мајка не би ги распознала. Како, како да се распознае сега таа убава, таа како мравка што беше кротка Босилка Кочоска. О, господе, главчето `и летнало горе, ако се сопне, ништо не ќе остане од нејзиното малечко, шилесто носе, чпртесто, слатко врапчешко носенце. И ножулчињата `и се такви, немирни, оди ситно, оди на прсти, проклет да бидам, таа е народна балерина. Народна балерина Босилка Кочоска, здивот да ви застане. Се колнам, тојчас неа и по вода да ја пуштевте — ќе одеше, водата ќе ја држеше. Проклет да бидам, би одела. Некои од децата, малечки мангупи, лоши карактеристики, некои без талент, Кејтенови браќа, ѓаволи, за да се пошегуваат, туку ќе `и се обратат за нешто, ќе ја прашаат:
— Другарке Босилке Кочоска, како ви беше името?
Одговорот воопшто не беше важен, зашто таа и не заушила како треба, не оти ве чула, — можеше да се поставуваат уште поглупави прашања, — важно беше тоа нејзино поклонување доземи, тоа нејзино вратче кога ќе се издолжи и тие нејзини малечки устиња, поднапрчени, непознати, нови, кога ќе ви рече со некој потпевен глас:
— Молам, да, благодарам!
— Не, ништо, велите, простете!
А таа ќе ви одговори:
— Догледање, повелете пак! — притоа длабоко ќе се поклони, чудесно, маѓепсно, ќе ве дамлоса. Па да видите, сакале или не, вие се позапирате и сега сосема сериозно, сами себе, се прашувате:
— Таа беше или не? — Се испитувате, си ги триете очите. Гледате и со вас не е нешто како што треба и вам ви влегла водата. Што се вели, не ви се овците на број. Па на ветрот му велите:
— Збогум, догледање! — Некоја сенка ве измамила, ви се присторило, ве врзало нешто страшно. Проклет да бидам, талентот ти бил голема магија, болка.
Ете, случајот со Тодорче Терзиоски. Сигурно можете и самите да си претставите какво уметничко име е Тодорче Терзиоски! Едно малечко биволче, еден ненаситник, еден вечно гладен, наеднаш беше ти осетил како нешто го дави во грлото. Саноќ го давело, одвај дишел. Му се брало, му се брало и изутрината, за време на појадокот, наеднаш му пукна. Изулавено скокна од масата, запеа и се затвори на едно место што не е за спомнување. Оперски пееше, грмеше целиот дом. Во првиот миг малку н`е штрекна, се поисплашивме, што е оваа работа рековме, го оставивме појадокот и летнавме да видиме што се случило.
— Што ти е, Терзивче? — нежно го праша татенцето Аритон Јаковлески. — Да не ти е нешто лошо, Терзивче?
— Не, — рече овој пеејќи. — Доб-ро ми-ет, вежбам!
— Ами што вежбаш, Терзивче?
— Оп-е-ри- др-у-гар А-ритоне Ја-ко-вле-ски!
— Вежбај, вежбај, — му рече татенцето, си го избриша челото, па така малку се поуспокоивме.
Потоа тој со саати остана на тоа проклето место, што, зар нему нешто непријатно му замирисало? Проклет да бидам, тоа за него беше нешто најслатко, највозвишено. Душата му пееше, зар човек тукутака излудува па од изутрина до вечер, цел ден, да може храбро да остане на едно такво место. Зар едноставно беше тоа некој мал кеиф, о, се колнам, тука беа чувствата вмешани, тоа беше некоја страшна, длабока сила. За што било тие денови да разговаравте со него, тој не умееше човечки, обично да ви одговори. Добро утро ако му речете, тој ќе ви одговори оперски:
— До-до-до-бро-у-у-ут-ро! Цел ден потоа само тоа го мрмори. — До-до-до-бро-у-у-ут-ро! Можеше да е и вечер, полноќ, сеедно, за него беше само добро утро. Проклет да бидам, утро.
Сепак, тоа не беше и единствената впечатлива промена кај децата. Со душата се менува и надворешниот изглед, с`е. Може ли тукутака да се дозволи една голема, една славна народна балерина, еден таков артист или поет во долги капутчиња шиени од тенки, излитени ќебенца, лошо скроени, а уште полошо вапцани во лисје од костени. Сигурно тоа не смееше да се дозволи, о, колку ново, шарено, чудно изгледаше тоа неделно утро. Некој што не знаеше за домот можеше да си помисли — панаѓур. Девојченцата од своите селски, црвени шамии си направиле големи, шарени пувки, па гледаш со шпенигла си ги закитиле која на градите, која во косичката. Проклет да бидам, црвени цветови. Други пак со бело конче си ги сплеле косичките во венче и ги пуштиле до над чело. Ја виѓаваш, не веруваш, оди тивко, лесно како самовила, како волшебничка. Момченцата, исто така, се погрижија за да изгледаат многу поубаво и посвечено. Со часови само едно работеа: ќе плукнат на дланката и туку гледаш ги тријат дивите перчиња, спитомувај ги, чиниш, ги лижела крава. Сеедно се огледуваат на мали огледалца. Потоа, со доста нечистите шамивчиња (тоа пред спиење), — си ја врзуваа залижената коса, и така со некоја голема душевна леснина легнуваа, сонуваа. Проклет да бидам, тоа беше врв, совршенство. До изутрината беа мајсторството и радоста, а тогаш гледате косата станала како туткал, ајде сега одлепи ја, ајде сега да се зачешла, крвави солзи ќе ти протечат. Но во тоа беше моќта на талентот, — кутрото дете почнало с`е одново, храбро го поднесува и најголемиот бол.