— Супыніся на хвіліну. Перавядзі дух, — папрасіла Светка. — Папраўдзе, не на ўсе пытанні і я магу адказаць. Сёе-тое — ведаю, а пра нешта здагадваюся. Калі гаварыць пра моладзь, якую ты абвінавачваеш, то не ва ўсім яе віна. У большасці, такімі робяць іх старэйшыя. Бацькі, тыя ж настаўнікі, урэшце, мы з табою. Падумай, сённяшні прагрэс не на руку духоўнаму ўдасканаленню. Табе можа падацца парадоксам, але паглядзі: паўсюль будуюцца і адчыняюцца храмы, а наша духоўнасць апускаецца няўмольна, настойліва і, як ні балюча гэта ўсведамляць, — беззваротна.
— Ну, ты ўжо сказанула. Класная перспектыва. Тады навошта горад у нябёсах, га?
— Не перабівай. Я і сама саб’юся. Але, сённяшні чалавек заеўся, атлусцеў, выпусціў на пярэдні план жыцця жывёльны пачатак, так бы мовіць, інстынкт, орган насалоды. Так, я згодна, просценькая схема тлумачэння. Але яна беспамылковая. І цяпер скажы мне, як старэйшынам з краіны Продкаў адключыць мазгавыя звіліны тых, хто на зямлі, перабіць смак да фізічнай спатолі? Атлусцела-атрафіраваная падсвядомасць працуе на адно: я так хачу мне так падабаецца. Падзяліся са мною — ты часта гаворыш сабе словы: «я абавязаны»; «няхай будзе горш мне, чым яму»; «я павінен зрабіць»? Вось так, бачыш — задумаўся. І яшчэ, да слова, — знікла радзінная повязь між людзьмі. Дзеці забываюць бацькоў, а бацькі кідаюць дзяцей. Стрыечная роднасць не ў пашане. Сусед — не дружбак ці ў нечым дарадца, а найчасцей — вораг ці аб’ект для зайздрасці. Вось вам і наце, шаноўны. У нашым жыцці раскашуюць ідэалы Амерыкі, Захаду. Не, я нічагусенькі супраць іх не маю. Але зараз іхні стыль адносін у нашай сённяшняй рэальнасці. Ты ж памятаеш, як мы імкнуліся да гэтага. Вось і раскашуйце напоўніцу. Прыехала маці ў госці да цябе, а ты, Антачак, адпраўляеш яе ў гатэль. Каб не перашкаджала твайму ўкладу жыцця. Не назаляла сваёй прысутнасцю. А то, незнарок зблытае планы, не зможаш цялеснай уцехай заняцца. Бо ў нас на першым плане «я любімы» і «мае жаданні», а пра абавязак няхай Кудыкала думае.
— Вельмі ж ты згусціла фарбы. Калі і далей цягнуць ланцужок тваіх думак, то атрымліваецца, што ўсе мы — свалата бязродная, двухногія жывёліны. І вінаватыя ва ўсім Амерыка з Захадам. Яны апаганілі святло нашых душ.
— Не. Гэта адзін з аспектаў. Калі ж зірнуць на праблему з іншага боку, больш глыбока і шырэй, дык сённяшняя сітуацыя бездухоўнасці, ці бяздушша, — агульначалавечая. Можа, выключаючы толькі мусульман. У іх засталася і, дарэчы, умацоўваецца сваё, спрадвечна нацыянальнае, спаконвечнае.
— Не чапай мусульман, — папрасіў Антак. — Тут хоць бы ў нашанскім родным і кроўным разабрацца. Але мы збіліся з тропу, збочылі ад пачатай гаворкі. Ты мне так і не растлумачыла: дзеля чаго існуе горад у нябёсах? Ягоная роля ў зямным жыцці? То як?
— Які ж ты тлумны ды нудны, Антак. Пра гэта, наколькі ведаю, пытаўся ты і ў Анэлі. Даймаў яе...
— Ты знаёмая і з Г анэлькай? — у хлопца аж дыханне перахапіла. — Сёння вечар адкрыццяў. Думаў — цябе здзіўлю, ажно ты мяне агаломшваеш. І сапраўды, калі чакаеш, то сутыкаешся з нечаканасцю.
Светка нязмушана, але загадкава пазірала на хлопца. Тонкімі дагледжанымі пальцамі з пафарбаванымі ў бэзавы колер пазногцямі яна асцярожна ўзяла са сподка лустачку наскрылянага сыру. Не зводзячы вачэй з Антака, далікатна надкусіла. Была ў яе поглядзе нейкая таямніца, што хавалася ў глыбіні зрэнак і не жадала праступіць, выліцца праз пушыстыя вейкі, якія вячэрнім часам пазбавіліся ўрэшце чарнаты тушы.
Маўчала Светка, маўчаў і Антак. Яны чакалі нечага ці некага, што павінна было нарадзіцца з іхняга маўчання. Хоць што ці хто здолее нарадзіцца з бязмоўнай пустаты? Пусты слоік не спатоліць смагі. Маўчанне расцягвалася зжаванай гумкай у нязыркім асвятленні гасцёўні, выслізгвала ў вітальню, рабіла піруэт і паўз ванну-лазенку ўціскалася ў пеналападобную куханьку-варыўню. Антак вачыма бачыў пустату. А значыць, і слоік не можа лічыцца абсалютна пустым, хоць і не спатоліш ім смагі. Хлопца апанавала незразумелая няёмкасць, нават сорам... А за што, з-за чаго? За несказанае і нязробленае. Ні табе ж сварак ці звадак між імі двума не надаралася. Ды і недагаворанасць трапятала хісткім язычком свечкі, якую запаліла дзіцячая рука пад скляпеннямі храма пасля службы. Іхняя недагаворанасць хутчэй нагадвала бясслоўнае разуменне, бо сэрцы Антака і Светкі біліся ва унісон. Тук. Тук-тук. Перадых. Тук. Тук-тук. Перадых... І гэта ўсё памножанае на дваіх.
— Я пайду, — Антак усхапіўся з месца.
(Яго так моцна ахапіла адзінота і невыказны сум, што вочы набрынялі вільгаццю. Не раўнуючы, як камяк снегу, які патрапіў у невялікую асеннюю калюжынку. Дастаткова аднаго дотыку пальца, і з наздраватай паверхні лёгенька зацурчыць струменьчык. Гэта ў снежнага камяка. Антаку ж дастаткова было зараз пачуць любое слова са Светчыных вуснаў, і скоціцца слязіна роспачы. Па кім, з-за чаго? Урэшце, каго закарцела яму аплакаць? Самога сябе, свой унутраны раздрай, расхрыстанасць і непрытульнасць душы?.. Ён жа, дзякуй Богу, не маленькі ўжо хлопчык, сэрца якога балючараніць беспадстаўны вокрык бацькі, грубае слова старэйшых падшыванцаў або выпадкова згледзены пад плотам скалечаны верабейка? Не, ён не маленькі хлопчык, але яму адзінока, а-дзі-но-ка! у гэтым свеце. Жорсткім і непрадказальным... Антака не ратуе ад адзіноты і горад у нябёсах. Ён, велікарослы бэйбус, — пяюн адзіноты, павянчаны невядомай сілай з вечнай самотай. Вялікі, усяісны Божа, чым толькі не бараніўся ад здушлівай адзіноты Антак: кідаўся ў такія разгулы і загулы, што не снілася ніводнаму, самаму, як кажуць, прапашчаму валацугу, а колькі лёсаў дзяўчат знявечана ім, якімі дарогамі і сцежкамі толькі ні хадзіў, каб узбіцца на зманлівы і жадана-салодкі прасцяг абыякавасці ды заспакоенасці. Няма яму спакою, унутранага ладу... А тут, да ўсяго яшчэ, і гэты горад: незразумелы, які палохае і прыцягвае. Ірэальны горад у нябёсах. Ён бачны яму і Светцы, а для мільёнаў іншых — лухта, показка вар’ята з адпаведнай установы. Па такіх плача “жоўты” дом. Але хто ведае, можа, яны, Антак і Светка, якраз самыя на галаву здаровыя, а вакольны люд сшалеў, ззамбіраваны... Людзі, чалавекі, прыпыніцеся хоць на хвілінку, не бяжыце, унурыўшыся ў дол, і агледзьцеся, перавядзіце дыханне. Зірніце, хто вакол вас... Каліраскашуе адзінота, як вясенні сад, то не ўсё яшчэ згублена і страчана. Ты, ён, яна пачніце ўрэшце Шукаць і Знаходзіць. Кожны Сваё. Бо страшна жыць бяздумным статкам, жывёлінамі перад варотамі бойні. Чалавек жа нараджаецца ў Адзіноце (у кожнага яна яго) і сыходзіць у вечнасць зноў жа са сваёю Адзінотай. Сам-насам. Добра, калі анёл-ахоўнік не заюшыўся дзесьціў чарадзе галубоў...)
Перуновіч не помніў, як выйшаў за дзверы Светчынай кватэры, як пакінуў цёплы пад’езд з густымі і здушлівымі пахамі смеццеправода, не мог прыгадаць і той хвіліны, калі ўнурыўся ў працятую халадэчу позняга вечара. Ён ішоў па заснежаным тратуары быццам апоены зеллем чараўніка, які — вось хітрун! — зрабіў настой такім густым, што, як сербанеш яго, затуманьваецца, а лепш сказаць — адключаецца свядомасць. Рэальнасць, усё вакольнае адсоўваецца, паглынаецца прорвай падсвядомасці, а на першы план выплывае, зноў жа ў той падсвядомасці — ранейшае, тое, што драмала альбо спала ці ліпела вугольчыкам. Мо рэальнасць, каб выслабаніць для сябе месца, выцесніла балючае і невырашальнае на паверхню?.. Але хто можа пацвердзіць альбо абвергнуць тую каламуць з размаітых думак, што, нібы паравінне над кіпенем, гойсала зараз пад чарапным скляпеннем Антакавай галавы:
(Чаму мы ў сваёй бальшыні — самаеды? З-за чаго, хто асудзіў нас на страшную хваробу — бяспамяцтва? Няўжо лягчэй жывецца мільёнам, калі яны не помняць, ад якога кораня паходзяць, што было за плячыма дзядоў і прадзедаў, чым валодалі Продкі і што страцілі нашчадкі?.. А мо, забыўшыся на дзень учарашні, прасцей сустракаць раніцу заўтрашняга дня?.. Вой, Божа ўсемагутны, магчыма, і горад у нябёсах узнік таму, што мы, занядбаўшы сваю гісторыю, выціснулі са сваіх душ Дух вялікасці і няскоранасці, прагналі з сэрцаў Памяць пра Продкаў, і Яны, нашы Продкі, дзеля таго, каб не пакінуць нас безабароннымі ў гэтым жорсткім свеце, стварылі, заснавалі горад у нябё¬сах, горад над намі. Іўсё дзеля аднаго — засцерагчы нас, нашчадкаў, як Багародзіца сваім Покрывам, чалавецтва, так нашы Продкі нас, — ад знікнення і фізічнага вымірання. Бо яны яшчэ маюць спадзеў на наша Духоўнае адраджэнне... Няўжо ж мы настолькі сляпыя і глухія, каб не бачыць горад у нябёсах, не чуць голас Продкаў. Яны аберагаюць нас, а мы ахвоча і штодзённа адводзім вочы, каб неўгледзець, прайсці міма... Мы як бязродныя, бо бязродным — прасцей жыць, няма абавязкаў Я, ён, яны (мы — агулам): нікому нічога не абавязаны... Што гаварыць пра Продкаў: мы забылі нашых бацькоў. Яны, нашы матулі і таты, там, у вёсках, а мы — прадаўжальнікі роду (чыйго, якога?) у гарадах, жывём у кватэрах і не чуем іх уздыхаў, крокаў бяссоння ў апусцелых хатах, па рыпучых масніцах. Мы, іх дзеці, навучыліся грэбаваць зямлёй, на якой узраслі, саромеемся бацькоўскай апраткі... Апраўданне адно: яныўжо сваё аджылі, пражылі дадзенае і адведзенаезвыш... Дзе ж тут памятаць пра Продкаў... Ого, спыніся, перавядзі дух, бо панесла цябе, вобразна кажучы, — па грудках ды выбоінах...)