Чаму тое, аб чым шкадуеш, успамінаецца заўсёды са светлаю журбою і ціхім сумам — што нечага не дабраў, нешта не так зрабіў, чагосьці было мала, а па сутнасці разабрацца, дык розніца між тым, чаго хацеў, і тым, што было, намі часта расцэньваецца як няўдача, фатальны збег акалічнасцей, як папрок (менш за ўсё самому сабе) і аніяк не ўспрымаецца лагічнай, можа, нават самай шчаслівай для нас арбітай жыццёвага лёсу.
Я ніколі не думаў, што мяне цягнула на хутар: каханне ці матухна-прырода, да якой з маленства нераўнадушны. Хутар стаяў кіламетраў за восем ад горада Зялёнае, дабрацца да яго льга было толькі дызелем: сысці на раз’ездзе Вербіж, а потым яшчэ два кіламетры топаць пехатою. На хутары захаваліся дзве хаты: у адной жыла сям’я Драздовікаў, а другая пуставала ўжо некалькі гадоў: чалавек з яе, блізкі сваяк Драздовікаў, перабраўся ў Вербіж, і паколькі хата, яшчэ даваеннага склёпу, дыхала ўжо трухлявасцю, перавозіць яе было рызыкоўна. Цяпер яна служыла Драздовікам складам: там грувасцілася ўсякае лам’ё і прычындалле; стаялі кросны, якія ўжо ўбачыш хіба ў музеі; стары, паточаны шашалем, бы хто стрэліў зарадам з проса, драўляны ложак, на якім у летнюю спёку стомленаму латва прылегчы; вялізныя, уроўні з чалавекам, бочкі — пад крупы і муку; печ была нізкая — села ў зямлю, — з цёмнага незаслоненага жарала нязвычна патыхала стынню, і маркотнымі цёмнымі вачніцамі глядзелі на вокны пячуркі.
Хата, у якой жылі Драздовікі, была з выгляду люднейшая, хоць таксама цёмная ў бёрнах, але яе ажыўлялі, як чалавека свежая сарочка, белыя разьбяныя ліштвы.
Дзве гэтыя хаты — усё, што засталося ад вёскі, якая некалі набірала паўсотню двароў і вуліцы якой ужо даўно заараны пад калгаснае жыта. Што прымусіла Драздовікаў застацца ці, дакладней, што не дало ім сарвацца разам з усімі ў перспектыўны, электрафікаваны Вербіж — гэта мяне здзіўляла і не перастае здзіўляць: як у наш час людзі могуць жыць без радыё, тэлевізара, газу і ўсіх іншых выгод, што прынесла энтээр? Адгадкі заўсёды адназначныя, а тут, няйнакш, было не менш як дзесятак меркаванняў, і таму я не браўся нават што-небудзь праясняць. Бачыў, людзі — жылі: смяяліся, калі было весела, сумавалі падчас непрыемнасцей і згрызот, якія, на жаль, пакуль чалавека не абмінаюць; раслі дзеці, сталелі, набіраліся мудрасці, старэйшая дачка ўжо выйшла ў Мінску замуж, нарадзіла «сына-мацака» (так казалі дзед і баба). Ведаў я і тое, што ў Драздовікаў вялікая гаспадарка: дзве каровы і цялё, чацвёра кабанчыкаў, добрая плойма індыкоў і курэй; а яшчэ — сабака, пчолы.
Днём над хатаю, як і над усім светам, свяціла сонца, уначы вісеў месяц і мігцелі зоркі, кожны раз — новыя. Яе абвяваў вецер, мылі дажджы, маладзіў першы, цнатлівы сняжок.
Упершыню на хутар мяне прывезла Зіна; я кахаў яе, здаецца, шчыра, без фальшу, які часта звычайны мужчынскі эгаізм можа эфектна маскіраваць пад сапраўднае пачуццё. Гэта было ўлетку; мы пахадзілі па садзе, светлым ад яблыкаў, каля шматлікіх град, што натапырыліся пёркамі цыбулі і блакітнымі галоўкамі маку; я падзівіўся на пчол, якія чорнымі шнуркамі з усяго неба сцягваліся да вузенькай шчыліны ў вуллі. Пасядзелі на цёплай траве пад грэцкім арэхам, які прыжыўся, але не радзіў; слухалі, як недалёка за жытам тарахцела касілка: паветра пахла густым водарам лубіну.
Тады ж, надвечар, я пазнаёміўся з Зінінымі бацькамі. Маці, невысокая, з мяккімі, добрымі вачыма, працавала настаўніцай, яе сціпласць і ціхі нораў перадаліся дзецям, асабліва Зіне; затое ад бацькі-лесніка, рослага, жылістага, лысага мужчыны з белымі ад сівізны скронямі, дзяўчаты пабралі статнасць, якая рабіла іх па-жаноцку прывабнымі ці, калі сказаць іншым словам, якое мне асабіста папахвае пашлаватасцю, — фігурнымі. Хлопец, Вадзік, усім удаўся ў маці: дробны і бяскрыўдны, як ласкавае цялятка.
Здаецца, мне ўсе былі радыя, а яшчэ, мабыць, і задаволены, што і другой дачцэ падтрапіўся хлопец як быццам сур’ёзны і з твару не брыдкі.
Між тым наступіла зіма. Мае адносіны з Зінаю сталі настолькі пэўнымі і блізкімі, што сумнення ў нашым шлюбе ні ў кога не было, і гэта здымала з мяне скаванасць, калі я прыязджаў на хутар. На той час Вадзік ужо служыў у арміі. Бацька Зінін (я называў яго афіцыйна — Сцяпан Кузьміч) звычайна прыходзіў дахаты позна, не часта яго пераймала па часе і маці: вяла ў школе прадлёнку, і мы кожны раз, лічы, заставаліся ў хаце адны-адзінюсенькія. Тут льга і падумаць, што ад такое латвы ў нас кружыліся галовы, і, няўладныя над сабою, мы задыхаліся ў бяздонні маладых, гарачых страсцей, а напраўду — дык былі мы сарамлівыя і стрыманыя, як дзеці. Самае вольнае, што дазволілі сабе, калі, катаючыся на лыжах, намачылі ногі, — гэта залезлі на печ і, лёгшы побачкі, пагрэліся на чарэні. У мяне той момант моцна білася сэрца, а самалюбства цешыла нейкая прытарна-ліслівая думка, што Зіна некалі будзе належыць мне, пакорлівая і адданая; я акурат назнарок аддаляў, зачыняў дзвярыма пачуццёвай глухаты імкненне да блізкасці, пакутлівае чаканне якой акрамя таго, што ўяўлялася мне высакародным, яшчэ і множыла наперадзе радасць.