Прайшлі хвіліны. Вераб’і, адзін па адным, занялі сваё мейсца. Шчасьлівыя яны! Ім вось можна адлятаць і зноў прылятаць. Сярод іх няма «ворагаў народу» і шпіцаляў. Усе роўныя і ўсе вольныя! У гэты час за сьцяной пракацілася аўта. Кінуўшы думаць пра вераб’ёў, Кузьма стаў прыслухоўвацца: спыніцца яно тут ці ня спыніцца? Калі спыніцца, значыць, прывезьлі, як штодня ў гэтую пару, новых нешчасьліўцаў... Але шум аўта быў заглушаны грукатам далёкага цягніка. Цік-так-так! Цік-так-так! Гу-гу! Давай дарогу! Кузьма забыўся пра аўта й пачаў думаць пра цягнікі: вось, можа быць, ідзе цэлы транспарт туды, у тайгу, у немарач, на пагібель... А можа едуць людзі, хто куды хоча. Але ўсё роўна:
... ягоныя вершы, складзеныя ў ссылцы... Так, калоў над магіламі панаўбівана ня сотні і ня тысячы; калі высекчы пару дзясяткаў гэктараў тайгі на гэтыя калы, дык і таго не хапіла-б адзначыць сьляды сьмерці на аднэй толькі Калыме. Калы й калы! І найбольш -- «малодшых братоў»: беларусаў, украінцаў, калмыкаў, татар зь цёплага Крыму...
Вераб’і чылікалі...
Вясна! Вясна! І добра ўсё-ж, што тут, а ня там, на Калыме, калі навет і кол! Успомніў яблыні каля хаты ў маёвай красе, жоўтыя плямкі дзьмухаўцоў на лонцы, зялёныя талерачкі вадзяных ліліяў з жоўтымі й бела-ружовымі гарлачыкамі на возеры... І ў ягоную змарнелую душу прыйшло зноў тое бадзёрае й надзейнае асьвятленьне, якое яго ня раз наведвала ў хвіліны найглыбшага духовага ўзрушэньня... «Будзе! Будзе!» -- пачуў голас аднекуль з вышынь. І яму захацелася плакаць ад радасьці...
Шум цягніка зьмяніўся гудзеньнем самалёту, які ляцеў нейдзе дужа высака. Кажуць: «Высака лётаюць шчасьліўчыкі...» Яму хоць-бы глянуць адтуль, з вышыняў, а так памрэш за гэтымі тоўстымі сьценамі, нічога ня бачыўшы... І раптам страшэнны выбух! Такі страшэнны, што заскрыгаталі замкі ў дзьвярох муру. Каб гэта адбывалася ня тут, можна было-б падумаць: выбухла вялікая міна! Усьлед за выбухам першым пачулі яшчэ і яшчэ... Вераб’і над вакном заціхлі, вязьні заварушыліся...
-- Што здарылася?
-- А трасца яго ведае -- выбух нейкі...
-- Які тамака выбух -- з гарматаў смаляць...
Праўда, цяпер ужо зусім выразна смалілі з гарматаў...
Трывожным выцьцём глушылі ўсё наўкола сірэны...
-- Практыкаваньні!.. На ворагаў усё шыкуюцца!..
Прайшло з паўгадзіны. Увесь гэты час гарматы стралялі бязупынку, і было чуваць кружэньне самалётаў над местам. Заціснутыя сярод сьценаў, вязьні не маглі нічога зразумець: стаялі, слухалі, адзначаючы кожны гук сваім камэнтарам:
-- Практыкуюцца ў забіваньні людзей...
-- Ня нам судзіць! Мне-б вось цэтлік атрымаць на выйсьце адсюль -- зусім занішто ўскочыў у прысак...
Нехта ў адказ зацягнуў расейскую песьню.
-- Хай-бы сабе й «дураком», абы прыйсьці...
-- Аняго-ж, так табе й адчыняць барджэй дзьверы: калі ласка, гаспадар, мейце ахвоту выйсьці...
-- Я й кажу: згінеш тутака ў гэтых сьценах!
-- Ня мудрона! Вязьніца -- ня курорт! Сала тутака не загадуеш.
-- А вось-жа вытрымліваюць і па некалькі год; бачыш, тамака сядзіць адзін, -- паказалі на Кузьму, -- на Калыме пяцігодку адбарабаніў...
-- Але якім выглядае!
У гэты час -- тупат ног на калідоры, бразганьне зялезных запораў, крык:
-- Выходи! С веэамі выході!
-- Рэвалюцыя? -- прамовіў нехта асьцярожна.
-- Пастраляюць нас каты!
Ляснуў замок...
-- Выходи! С веэамі выході! Не задерживаться!..
Усе пасьпешна сыпануліся ўніз. Каля сходаў стаяў вартавы й кожнага ўзнагароджваў ударам стрэльбай па тыльных частках. Кузьма быў ужо добра дасьведчаны ў гэтых справах і праскочыў у яго за сьпіной. Пры выйсьці на падворак яго нехта схапіў у абдымкі.
-- Кузьма, браток, якое шчасьце бачыць цябе!
Кузьма азірнуўся -- перад ім стаяў Орлік.
-- Жыў? Божанька!?
-- Жыў! Ня верыцца! А як тамака ў месьце?
-- Дрэнь... Тое самае...
-- Даўно цябе сюды? І завошта?
-- Завошта -- ня кажуць. Дагадваюся, з пытаньняў сьледчага, усё па тваёй справе...
Кузьма зморшчыўся: няпрыемна слухаць -- «па тваёй справе...» Але, разам з тым, высьвятлілася, чаму справу патрабавалі на перагляд.