-- Студэнты, -- адказаў Орлік. -- Ён вось, -- паказаў на Кузьму, -- адпакутваў на гэтай самай Калыме пяць год, увесну патрабавалі справу на перагляд, і нас прышылі да яе -- мяне й гэтага хворага...
-- Ага, разумею! Доказаў ня было, успомнілі старое...
Прачнуўся Алесь.
-- Нядобры выгляд у яго, -- заўважыў лейтэнант і, адшпіліўшы ад пояса торбу, зазірнуў у яе.
-- Што-ж вы зь ім мяркуеце рабіць?
-- Як-небудзь дабірацца да сваіх.
-- Далёка?
-- Мае бацькі кілёмэтраў за сто адсюль, -- сказаў Орлік. -- Яго, -- паказаў на Кузьму, -- трохі бліжэй. Сам-жа хворы зь Віцебску.
-- У Віцебск не дабярэцеся -- гэта пэўна. Да каго-колечы з вашых сваякоў? Але ці давядзеце? Яму-ж перш-наперш патрэбна апэрацыя, калі рэбры сапраўды паламаныя.
-- Тут нейдзе недалёка ёсьць торпазавод, -- адказаў Орлік. -- Там у мяне знаёмы лекар.
-- Так, торпазавод імя Варашылава, кілёмэтраў дваццаць адсюль. Але як вы да яго дабярэцеся?
-- Небясьпечна?
-- Небясьпека, бадай, мінула, хіба толькі немцы могуць патрывожыць, напрыклад, да закапваньня трупаў, якімі ўсеяны дарогі.
Орлік пачаў апавядаць, як цяжка ім было ў дарозе і як хацелі Алеся прыстрэліць канваіры...
-- Так, бьюць нас, бьюць, -- уздыхнуў. -- Гэтая вайна адчыніла мне вочы. Гараць нашы гарады й сёлы ад Бугу да Дзьвіны, Прыпяці й Дняпра! Каму патрэбна вайна? Нам? Ваююць Масква й Бэрлін, але на нашай зямлі, за наш кошт, ня пытаючыся нас... Два акупанты! Які зь іх лепшы для нас? Цяжка сказаць! Прынамсі, Бэрлін хоць ня прыкідваецца нашым прыяцелем. І так будзе датуль, пакуль ня возьмем свой лёс у свае рукі, ня створым сваёй вайсковай сілы, не паставім слупы на сваіх межах... Аддаю рацыю нашым нацдэмам, якіх, прызнаюся, раней не разумеў, -- парваць сяброўства з ваўком у авечай скуры!
Дастаў з торбы хлеб, пакроены на тонкія скібы, каўбасу, якраз беларускую, вясковую. Пах ейны раздражняў апэтыт усіх.
-- Пакуль што, падмацуемся, -- сказаў.
Дастаў з торбы таксама й масла, намазаў ім чатыры кавалкі хлеба. Адрэзаў столькі-ж кавалачкаў каўбасы й таксама паклаў на хлеб.
-- Ну, пачнем, сябры па няшчасьцю!
-- Не, дзякуем, -- адказалі Кузьма і Орлік. -- Вось толькі, калі маеце чым, падмацуйце нашага хворага сябра -- яму гэта вельмі неабходна, асабліва кава.
-- Падумана й пра яго -- усё прадугледжана!
Адкруціўшы ад флягі, што вісела на поясе, вечка, наліў у яго нечага, але толькі ня кавы, і разам з хлебам падаў хвораму.
-- Віно, -- сказаў. -- Гэта падтрымае сілы лепей, ніж кава, якой якраз і няма...
Наліў і Кузьме, у якога выгляд быў таксама вельмі дрэнны. Потым -- Орліку й сабе...
Сонца вісела над самым лесам. Ад травы на лонцы падымалася пара. Нейдзе ў жыце запілікала перапёлка. Жаўрукі, як гэта заўсёды бывае перад заходам сонца ў ціхі й цёплы дзень, узьняліся зь сьпевамі ў неба.
-- Вось бачыце, навет птушкі дзякуюць прыродзе, што яна дала ім магчымасьць пражыць дзень! А мы, людзі, усё забылі сёньня... -- схамянуўся: -- А цяпер -- час у дарогу!
І, дастаўшы зь кішэні нож, лейтэнант скіраваўся да альховых кустоў, што расьлі па краёх лонкі. Выразаў дзьве даволі даўгія й моцныя палкі. Потым некалькі іншых, крыху карацейшых. Зьвязаў іх пасамі так, каб атрымаліся насілкі. Потым нарэзаў гальля і ўслаў імі тое, што атрымалася.
-- Вось так мы яго й панясём! Я з аднаго канца, як больш моцны, а вы двое -- з другога. І так дабярэмся да бацькоў маёй жонкі, а адтуль на фурманцы да вашага лекара на торпазаводзе -- я добра ведаю гэтую мясцовасьць.
На захадзе яшчэ гарэла вячэрняя зара, але тут, паміж жыта, ужо клаўся змрок. Лонка пакрылася павуціньнем туману. У траве, здавалася, пад самымі нагамі, надрываўся драч. Тры чалавекі ўзьнялі насілкі й рушыліся ў дарогу. І ў гэты час, як-бы па ўмове, закукавала зязюля -- працяжна й пранікліва:
Зь містычным пачуцьцём Кузьма здрыгануўся. І ціхім, прачуленым голасам прадэклямаваў:
-- Вось і адкукаваў я, -- уздыхнуў.
-- Будзе жыць! -- у гэты час прамовіў Орлік. -- Я лічыў: сорак і адзін раз!..
-- Гэта ты пра Алеся?
-- Пра яго.
-- Зязюлька -- роспачлівая птушка, гэта пэўна! -- заўважыў лейтэнант.
-- Вось з-за гэтае роспачлівае птушкі я і адпарыўся пяць год на Калыме, -- адгукнуўся Кузьма.