-- Міхаіла Жыжку, -- адказвае.
Я бачу, чалавек як-бы аслаб -- хапіўся за шульлё... Я падтрымаў яго й кажу:
-- Я і ёсьць Міхайла Жыжка. А што вам трэба?
-- Во калі спаткаліся! -- адказвае. -- Не пазнаеш Захара?
І ўжо зусім гатовы паваліцца да долу. Карцела мне тут сказаць: брацец, цураўся ты нас якіх сорак год і ня толькі цураўся, але й рабіў усякае плюгаўства супроць народу нашага, дык паварочвай, брацец, аглоблі назад. Але падумаў: гэта я так магу сказаць яму як брат, а як паставіліся-б да яго бацькі нашыя? Паўстрымаўся я й дапамог яму ўвайсьці ў хату. Жонка кінулася запальваць сьвятло, а ён загадаў ні аб чым не турбавацца, быццам ведаў мой настрой. І зараз-жа палез на печку...
-- Цікава! -- ня ўстрымаўся Чарняўчык.
-- Ага, слухайце: заціх там, на печцы. А за гэты час, як у тым кіне, праз маю голаву прайшло ўсё наша сумеснае жыцьцё, навет тое, як біліся аднаго разу за невашта: ён дае мне бухлянкі, а я злаўчыўся ды ўкусіў яго з-пад нізу. І вось ён прыйшоў сюды аддаць, бачу, астатні ўздых. Гэта значыць, нешта робіцца ў ягоным сэрцы?! Нешта такое іншае, ня тое, што было ў ім гэныя сорак год?! І шкада мне стала яго, да таго шкада, што хоць вазьмі ды зараві на ўсю ваколіцу. А зь печы ўсё ніякага гуку. Думаю, заснуў! Ну, і хвала Богу! Назаўтрае аб усім пагутарым. А жонка ўсё турбуецца: каб ён хаця-б не памёр там? Ну, што Бог дасьць, -- адказваю. І ў гэты час чую голас Захараў, але такі няпэўны, слабы, што мяне аж за сэрца хапіла.
-- Міхайла! Га, Міхайла!
-- А што, браток?
-- Для цябе я зрабіў вялікі клопат, прыйшоўшы сюды паміраць! Даруй мне гэта!
-- А Божачкі, усе-ж будзем паміраць, дзе каму Бог давядзе. Што-ж тут дараваць? Жыць яшчэ мусіш!
-- Ну, гэта ўжо напрасьліна! -- адказвае. -- Я сваё ўжо аджыў... А цяпер, Міхайла, падыдзі сюды?
-- Так і клікаў, Міхайла, па-свойму, а не Міхаіл?
-- Вось-жа тое і дзіўна, што ўсё чыста казаў па-нашаму, быццам толькі ўчора пакінуў нашу Загібельку. Я падняўся да яго. Захар падняў галаву й сеў:
-- Я ўпадобіўся быў, кажа, той славутай сьвіньні, што падкопвала карэньне дуба, зь якога ела жалуды. Забыўся быў на ўсё, выракся й Бацькаўшчыну сваю прамяняў на гэтыя цацкі...
Паказаў на груд ардэноў і мэдалёў, выкладзеных з тэчкі.
-- І ня толькі забыўся й выракся, але й рабіў усё, каб зганіць, утаптаць у бруд і вас і Бацькаўшчыну...
І тут ён заплакаў, брыдка, усхліпваючы й пырскаючы
сьлінай. Потым згарнуў свае мэдалі і ардэны зноў у тэчку.
-- А цяпер, кажа, вазьмі гэтыя цацкі й выкінь іх на сьметнік!..
-- І ўсё гэта ён рабіў пры поўнай памяці? -- спытаў Чарняўчык.
-- Пры поўнай!
-- І ты іх выкінуў?
-- Не. Мы іх закапаем разам зь ім...
-- Чалавечае -- чалавеку, а Божае -- Богу, аман! -- заключыў Залатавуст.
Нью-Ёрк, 1965
Галчыны дзеці
Славік стаяў на бальконе й глядзеў на маляўнічы вобраз места, што шырака раскінулася па ўзвышшах і нізінах абапал досыць ладнай і прыгожай рэчкі. Віднеліся сады й паркі зь цяністымі алеямі зь ліп і кляноў, з разгалістымі магутнымі дубамі й стромка бягучымі ўгару элегантнымі кіпарысамі; прыгожыя палацы з зубчатымі вежамі; купалы цэркваў і касьцёлаў; зялёныя й чырвоныя дахі новых дзяржаўных будынкаў; снуючыя па вуліцах трамваі, аўтобусы, тралейбусы й легкавыя аўтамашыны, якія адсюль выглядалі яшчэ меншымі. На поўнач ад горада віднелася вялікая Лысая гара, пра якую хадзіла шмат легендаў, што яна зьяўляецца былым «Скопішчам» нашых прашчураў-крывічоў і дрыгавічоў-люцічаў, на якім у дахрысьціянскай эры на нашай Бацькаўшчыне спраўляліся трызны. Усё гэта вельмі цікавіла Славіка, і ён успомніў словы свайго дзеда: «Слаўны горад! Стары горад! Палілі й разбуралі яго ня раз ворагі, войны бушавалі над ім, а ён зноў падымаўся ізь зямлі...» І падумалася Славіку: «Чаму на сьвеце так ёсьць, што ўсе ваююць супроць усіх?! Хіба ня можна жыць у міры й ладзе? Нейкі праклён цяжэе над усім жывым, што існуе на зямлі!»
Раптам аднекуль з-за ягонае сьпіны вылецела галка. Славік аж спалохаўся ад нечаканасьці. Пачаў прыглядацца і ўбачыў пад страхой гняздо. Яго вельмі зацікавіла, як выглядаюць галчыны яечкі, а калі яечак ужо няма, дык ейныя дзеці...
На бальконе стаяла крэсла, на якім увечары адпачываў бацька. Славік паставіў яго так, каб дабрацца да гнязда. Крэсла было занізкім; апрача таго, яму перашкаджаў Бобік, дваравы пёсік, які ўвесь час аціраўся каля дзяцей: ён, павізгваючы, лез за Славікам. Выманіў Бобіка на двор і прынёс на балькон малыя драбкі, пры дапамозе якіх тады-сяды сьціралі пыл на сьценах будынку. Драбкі таксама былі крыху закароткія, тым ня менш Славік палез па іх да гнязда. Вось ужо й страха! Славік ухапіўся аднэй рукой за край яе, а другой пачаў намацваць гняздо. У ім было трое птушаняткаў. Яны высоўвалі ізь гнязда галоўкі й разьзявалі роцікі, просячы есьці, бо яны шпарка расьлі й патрабавалі шмат калёрыяў, так шмат, што бацька-галка й маці-галка не пасьпявалі здабываць для іх гэтую ежу. Славік падумаў: ён можа ім дапамагчы і ўзяў адно птушаня ў рукі, каб аднесьці ў хату й накарміць яго. І якраз у гэты мамэнт над ягонай галавой зьявіліся дзьве галкі. З моцным крыкам яны кружылі над ім і білі яго крыламі й дзюбамі. «Храбра абараняюць сваю хату й сваіх дзетак! -- падумаў Славік. -- І ўсе жывыя істоты гэтак робяць. Таму, можа, і вайна ўсіх супроць усіх?» Ён ужо саступіў пару ступенек уніз, як адна галка ўчапілася яму ў валасы й пачала драпаць кіпцюрамі па твары. Бобік нюхам пачуў забаву і, падскокваючы, круціўся на мейсцы, пазіраючы ўгару на Славіка. Другая галка атакавала Славіка з другога боку. Славік захваляваўся й выраніў з рук галчанё -- яно паляцела ўніз і бразнулася аб брук...