Назаўтра Курылка прыйшоў у школу кульгаючы.
Трэба сказаць, што Курылка любіў гуляць. Бывала, перад сьвятам пойдзе ён у мястэчка, дзе была воласьць, двукласная школа, і загуляе. Дзень няма, другі няма, на трэці -- прыходзіць зь сіняком пад вачамі, зь перабітай рукой, рассечанымі губамі ці яшчэ зь якой-небудзь адзнакай. У такія дні быў ён маўклівы й вельмі сярдзіты. Часьцяком без аніякай віны ён тады забіваў вучня да страты прытомнасьці.
Сёньня Курылка быў такім самым. Пачаліся заняткі. Ён сядзеў ля свайго стала, паклаўшы нагу на нагу. Адна была ў боце, а другая ў галошы й тоўстай суконнай панчосе. Спачатку была арыфмэтыка, потым чытанка ў другой групе, потым гісторыя ў нашай групе і, усьлед за тым, Курылка пазяхнуў і патрабаваў сшыткі па пісаньню. Мы падалі. Мусіць, у кожнага з нас, як і ў мяне, трапятала ў гэты момант пад лыжачкай. Я адчуваў, што твор напісаў я складна й добра, і яшчэ больш хваляваўся. Хутка Курылка паклікаў мяне. Я падышоў.
-- Ты пісаў? -- запытаў ён, гледзячы ў мой сшытак.
Я заўважыў у яго вачах нейкія нядобрыя агеньчыкі й ціха, заікаючыся, сказаў:
-- Яяя...
Настаўнік зірнуў мне ў твар. Я схаваў вочы.
-- Адкуль ты пісаў?
-- Ніадкуль.
Я бачыў, як па твары Курылкі распаўзалася чырвань.
-- Ніадкуль?
Курылку, як відаць, мой адказ паказаўся абразай. Яго вочы павісьлі на мне. Рукі дрыжэлі. Кульгавая нага калыхалася, як калода. Як так? Колькі біў ён мяне за тое, каб я адказаў яму ўрок, біў за пісаньне, за няскладнасьць пры пераказе прачытаных твораў, а тут... Сам пісаў? Хлусіць! Так, відаць, думаў настаўнік. Сьпісаў аднекуль! Але адкуль сьпісаў, Курылка ня мог давесьці.
-- Хлусіш ты, ты хлусіш! Чуеш, сьпісаў? -- крыкнуў на ўсю школу.
Я маўчаў і стаяў перад ім, як на агні. Я ня ведаў, што сказаць. Усе думкі вылецелі ў мяне з галавы.
Курылка схапіў за вуха, моцна, як нажом, сьціснуў пазногцямі. Я зморшчыўся, але не заплакаў. Я ведаў, што будзе горш. Курылка ірвануў вуха да сябе, сагнуў маю галаву.
-- Глядзі, як дрэнна перапісаў! Дзьве памылкі зрабіў на старонцы. Ну, гавары! Пень, пень! -- гавары.
Закруціў маё вуха, зноў нахіліў галаву й стукнуў ілбом у тое мейсца стала, дзе ляжаў мой сшытак.
-- Лапаць, лапаць! Сьпісаў, лапаць ты! Адкуль сьпісаў?..
Я зрабіў крок назад.
-- Дык ты так!
Курылка схапіў лінейку, стукнуў ёю аб стол. З-пад лінейкі ад удара, здавалася, пасыпаўся пыл. Аловак, што ляжаў на стале, падскочыў і бразнуў на падлогу. Вучні ўздрыгануліся. Коля хіхікнуў. Я сьцяў зубы і яшчэ адступіў, адступіў інстынктыўна. Гэта, як відаць, яшчэ больш раззлавала Курылку.
-- Дык ты так!
Я спалохаўся й рашыў зманіць. Хай ня я напісаў, абы цэлым застацца.
І я ціха прашаптаў:
-- Я-я-я, пан настаўнік, сьпісаў...
-- Ага, сьпісаў, лапаць! Адкуль сьпісаў?..
Я папаўся. Адкуль сьпісаў? Сэрца, я чуў, разрывалася. Слёзы душылі мяне. Адкуль я сьпісаў? Хто паможа сказаць, адкуль-бы я мог сьпісваць? Што рабіць? У вачах пацямнела. У галаве зрабілася пуста. Толькі рукі Курылкі, яго твар, яго чырвоныя, недаспаўшыя вочы я бачу да падрабязнасьці.
-- З кніжкі сьпісаў, пан настаўнік! З кніжкі.
-- З кніжкі!? Зь якой кніжкі!?. -- чую я, быццам скрозь сон. -- З кніжкі! Ах ты, падлюка!.. Ах ты!..
Курылка стукнуў лінейкай па маёй галаве. У вушох зазьвінела, пацямнела ў вачох. Я захістаўся. Курылка ірвануў мяне да сябе, тармасіў мае вушы, але я ўжо нічога ня чуў.
-- Усё роўна! -- мільганула адзіная думка. -- Хай б’е.
Ногі аслабелі, гнуліся ў каленках. Курылка крычаў:
-- Ах ты!.. ах вы... сьвіньні, сьвіньні! У сьвінушнік вас, а ня вучыць...
Праз гадзіну я йшоў дамоў. Вушы гарэлі. Было нудна й сорамна -- неяк сорамна самому за сябе. Мацьвей сустрэў мяне ля сваёй хаты.
-- Прыходзь увечары, будзем пускаць ваўчка.
Мацьвей выняў з кішэні й паказаў мне гэтую цацку.
-- Сам зрабіў?
-- Сам!
Я зьдзівіўся і згадзіўся прыйсці.
Назаўтра ўставаць не хацелася. Ламала ўсё цела. Я сядзеў на зачынку й памалу абкручваў ногі, абуваўся ў лапці. Матка пякла бульбу на сьнеданьне, бацька зьбіраўся ў лес.
-- Ты што -- так позна? -- спытаўся бацька.
-- Пасьпею! -- адказаў я.
Я ўзяў некалькі бульбін у кішэню й выйшаў.
Быў нейкі чорны пахмурны дзень. У стрэхах сьвістаў і выў вецер. Слупы сьнежнага пылу курэлі па вуліцы. Нейдзе выў галодны сабака.
Хадзіць у школу мне зараз здавалася нейкім нудным заняткам. Перад вачыма паўставалі малюнкі ўчарашняга, і ў тумане гэтых малюнкаў выплываў і мільгаў чырвоны твар п’янюжкі Курылкі.