Ні мы, ні настаўніца ня ведалі, вытрымаў я экзамен ці не.
Бацька неяк сказаў:
-- Што-ж, наймайся ганяць у поле жывёлу!
Мы з Мацьвеем наняліся пастухамі.
Лексычны камэнтар
Творы Міколы Цэлеша адлюстроўваюць пэўныя фанэтычныя, лексычныя і граматычныя асаблівасьці, уласьцівыя беларускай мове 30-х гадоў і мове паваеннай эміграцыі.
Лексычны камэнтар уключае словы (устарэлыя, рэдкаўжывальныя, вузкаспэцыяльныя, дыялектныя) і вобразныя ўстойлівыя выслоўі, якія выяўляюць моўнае майстэрства аўтара.
Тлумачэньне слова ці выразу даецца апісальна або падборам сіноніма. Прыклад з тэксту ілюструе ўжываньне слова ці выразу ў кантэксьце.
Знак «...» паказвае на рэдактарскае скарачэньне.
У зборніку максімальна захаваны асаблівасьці аўтарскага правапісу.
Аб’е́здчык. Служачы лясьніцтва, які адказвае за пэўны ўчастак лесу, працу лясьнікоў. Вунь як жыве наш аб’ездчык! Курылка.
Аблога. Даўно ня воранае поле. Для тых, хто ня пісаўся ў калгас, зямлю адмерыў у Дубнікох на закінутых аблогах. На межах.
Абое рабое. Аднолькава. У вайну Масквы з Варшавай наш народ у бальшыні стаяў убаку. Так? Ні туды ні сюды -- «абое рабое». Вярнуўся чалавек.
Абора. Вераўчаная або раменная завязка ў лапці. Бацька ўцягнуў у новыя лапці аборы і кінуў мне іх на зачынак. Курылка.
Агіці́рнік. Агітатар. За ім праехаў Антон Балабон -- хітрунок, падлізьнік, боты чысьціў і штаны падцягваў пры патрэбе, бывала, пану -- іхны сучасны важны агіцірнік! На межах.
Агу́л. Каляктыў. Іхная-ж тут карысьць: будуць сядзець на карку агулу ды гарэлку смактаць. У імя догмы.
Аддаць астатні ўздых. Памерці. І вось ён прыйшоў сюды аддаць, бачу, астатні ўздых. Вярнуўся чалавек.
Адкалоць. Тут: зрабіць або сказаць нешта нечаканае, недарэчнае. У школе, чым больш біў яго Курылка, тым горш ён вучыўся, тым больш розных штук адколваў. Курылка.
Адсе́дка.Тэрмін зьняволеньня. І калі-б у камары было хоць крыху вальней, ён палічыў-бы гэта за лепшае да канца адседкі. «Янка сеяў -- людзі жалі».
Азярод. Пярэплат. Прыстасаваньне са слупоў і жэрдак для дасушваньня збажыны, травы. Будоў ніякіх ня было -- толькі там-сям азяроды, частакол агародзікаў ды яблынькі й дулі... Хмары над Бацькаўшчынай.
Аі́р. Аер. Балацяная шматгадовая расьліна. Падышлі да новае вялікае выгарыны, суцэльна зарослай аірам, пухоўнікам, чаротам... Хмары над Бацькаўшчынай.
Алаві́к. Аловак. Тонкі хвост ягоны алавіком выпрастаўся й дрыжэў. Хмары над Бацькаўшчынай.
Амбі́тны. Амбіцыйны. З празьмерным пачуцьцём асабістай годнасьці, самалюбства. Людзі кажуць, што ён дужа амбітны, лезе ўверх! Пернікавае сэрца.
Амэрыка́нка. Турма ў Менску. Толькі час ад часу недзе далёка, мабыць, у «амэрыканцы», аб існаваньні якой ён чуў, недзе там ляскалі нейкія зялезныя запоры. «Янка сеяў -- людзі жалі».
Аняго. Так, сапраўды, няўжо. -- Што, пайшоў? -- спытаў. -- Аняго! Ня будзе-ж ён тут спаць, як ты! Партыйны таварыш.
Апрычоны. Своеасаблівы, адасоблены. І яшчэ тады, калі ўсё наша апрычонае, не падобнае ні на расейскае, ні на польскае, каралася законам і вынішчалася, зьявіліся волаты нашага новага паўстаньня зь мёртвых... Ападкі.
Атопак. Стары зношаны чаравік, бот. Ёй было пад дваццаць. На нагах мела старыя атопкі ад бацькавых ботаў. Партыйны таварыш.
Аўву́л. Аул. Паселішча на Каўказе і ў Сярэдняй Азіі. Чыноўнікі партыйнага апарату «...» разьязджаюцца па хвабрыках, заводах, шахтах, сёлах, вёсках і аўвулах. «Янка сеяў -- людзі жалі».
Ба́гнет (польск.). Штык. Кузьма стаяў і чамусьці доўга глядзеў на кончык багнета, добра адточаны й таксама заліты сонцам. «Янка сеяў -- людзі жалі».