— Молодец, Троша. О, наконец я слышу речь не мальчика, но мужа, — терĕ Рамаш, кулма чарăнсан.
Пушкин сăмахĕсене кăшт урăхлатса каланине пĕлмеççĕ лешсем, анчах хăйсем ку шĕвĕркке вырăсла хула вырăсĕ пекех калаçнăран тĕлĕнсех кайрĕç, ун çине пĕр вăхăт çăвар карса пăхса тăчĕç.
— Эс вырăс ачи иккен, шуйттан, — терĕ вара Чугунов, Рамаш еннелле çаврăнса. — Ма малтанах каламарăн?
— Çук, Илюша, вырăс ачи мар эп. Эс калашле, чăваш чĕппи кăна.
— Суятăн?!
— Капла манпа суятăн теçе калаçсан, чăнахах çапăçмалла пулать пуль… Анчах ман темшĕн сирĕнпе çапăçас кнлмест. Пĕр-пĕр Фальшин ывăлĕ пулсан, аяк пĕрчисене савăнсах суйласа пăхăттăм.
Хăйне Илюш тесе чĕннĕрен тата Фалыпин ывăлĕ пирки çапла каланăран вырăс чĕри çемçелсех кайрĕ…
Çапла паллашса туслашрĕç Тайман Рамашĕпе Илюша Чугунов. Кĕçех вĕсем иккĕшĕ те кăмăллăн калаçа пуçларĕç.
Çапăçу пулманшăн Чугунов юлташĕсем малтанах кăмăлсăрланчĕç. Хăйсем хушшинче юлташĕ пирки: «Струсил наш Чугунок», — текелерĕç. Кайран, Рамаш тĕрлĕрен анекдотсем калама тытăнсан, кунта мĕншĕн килнине мансах, кула-кула савăнса итлесе ларчĕç.
Чугунов чăваш ачисене хисеплĕрех ятпа чĕнекен пулчĕ: Рома, Троша тет. Хăйĕн юлташĕсене вара ĕлĕкхи пекех Спирка, Филька тет. Спирка, хĕрлемес сăнли, сăмах ваклама юратмасть. Вăл пĕр вăлта хуллине ярса тытрĕ те пулă хыптарма пикенчĕ. Фильки çăмăлккарах çатăлти ача вара. Вăл айванрах шӳтлекелесе Трашука калаçтарасшăн пулчĕ.
Трашук Сибада Михайло ывăлĕ пулнине пĕлсен, Илюша Рамашпа вăрттăн калаçмалли тупрĕ. «Эсир Трошăпа пулă тытăр, пирĕн пĕр ĕç пур», — терĕ вăл юлташĕсене.
Çыран хĕррипе пĕр-пĕринпе паллашмалăх калаçса çӳрекеленĕ хыççăн вырăспа чăваш, сулхăн та тӳлек вырăн тупса, курăк çине юнашар тăсăлса выртрĕç. Вара тин Илюша хăйĕи вăрттăн сăмахне пуçларĕ.
— Эс ку сăмаха халлĕхе юлташна ан кала-ха, — терĕ вăл, малтанах асăрхаттарса. — Пирĕн енче Трашук ашшĕн вилĕмĕ пирки пĕр сăмах çӳрет. Ана Фальшин вĕлернĕ, тĕççĕ. Кӳршĕ ачи хӳме шăтăкĕ витĕр курнă пулать. Ачи тунать халь, ăна Фальшин хăратнă пуль. Анчах, тунмасан та, вăл закон умĕнче свидетель пулма пултараймасть — вуннăра çеç.
— Мăннисенчен куракан пулман-и? — ыйтрĕ Рамаш.
— Пĕр чăваш курма пултарнă. Анчах вăл курнă пулсан та шарламасть-ха. Хăй старшина пулнă çын старостăна хӳтĕлетех ĕнтĕ.
— Çынни кам? Смоляков мар-и?
— Чăваш терĕм вĕт сана. Смоляков вырăс вăл. Емĕр хăйĕн лавккинче чăваш сĕткенне ĕмсе ларса кăшт чăвашланнă çеç. Сирĕн унта пĕр хисеплĕ çын пур. Мурзабайкин пирки калаçатăп. Çав вĕт Сибада Михайлăна çуна çине хурса илсе кайнă.
— Вот те фунт с изюмом, — терĕ Рамаш, Мăрзабай ятне илтсен. — Троша çав Мурзабайкин патĕнче халь тарçăра ĕçлет. Нивушл,ĕ ун пекех икĕпитлĕ çын-ши леш? Нивушлĕ ФаЛьшин айăпне пĕлсе тăрсах шарламасть-ши? Юрĕ. Систернĕшĕн тавтапуç. Шăршласа пĕлме тăрăшăпăр. Ахальтен мар вăл мана шĕвĕр сăмса тет.
Рамашăн хăйĕц те вăрттăн сăмах тупăнчĕ. Кăтра çӳçлĕ сарă вырăс ачине юратрĕ вăл, хальччен Трашукпа калаçманнине те Илюшăпа калаçрĕ:
— Эсĕ, Илюша, Фальшин Васькине курайманнипе кăна пуянсене кӳрентерме тăрăшатăн. Фальшинсен урапа кустăрмисене çăла яни мĕн вăл? Хулиганла алхасни çеç. Чăваш ачисемпе нулă тытмалли вырăншăн хирĕçни те киревсĕр япала…
Илюша малтанах хирĕçсе кайма хатĕрччĕ, анчах леше большевиксем пирки асăнсанах, вырăс кăмăлĕ çĕнĕрен уçăлса кайрĕ:
— Ман кукка, дядя Коля, большевйк, — тере вăл, Рамаша пӳлсе. — Вăл салтакра-ха, çыру килсех тăрать. Полковой комитет пуçлăхĕ халь вăл. Анчах большевик сăмах мĕне пĕлтернине чухлаймастăп çав эпĕ. Анлантарса пар, эппин, вырăс-чăваш ачи.
Рамаш большевиксем пирки те, хальхи лару-тăру çинчен те хăй мĕн пĕлнĕ-ăнланнă таран каласа пачĕ.
— Сан аçу — большевик, ман кукка — большевик. Вот хурăнташ пултăмăр та, — савăнчĕ Илюша.
— Çапла çав. Пирĕн, чухăнсен, рабочисемпе пĕр пулса, пурин те тăванлашас пулать, — терĕ Рамаш.
Юлашкинчен Илюша Рамаша каçхине хăйсен енне хăнана пыма чĕнчĕ:
— Пĕр хĕрпе, Оля Чернышовăпа паллаштарăп сана, — терĕ вăл. — Эс çавна Фальшин Васькинчен сивĕтсен, эп вара саншăн вутта сикме хатĕр. Эп Ольăна никама памăттăм, хам енне çавăрăттăм, анчах çывăх хурăнташ эпир, аннесем пĕртăван. Паллаштарăп сире. Ольăпа çӳренĕ чух Васькăран ан хăра. Вăл пырса тапăнсан, хытăрах шăхăр кăна, эпир виçсĕмĕр те чупса çитĕпĕр. Васька хăй те пирĕн вĕçе пĕччен çӳремест, манран хăрать.
Рамаш тутине чалăштарчĕ. «Пулăшу чĕнме хĕртен намăс пулĕ. Çук, темиçе Фальшин пырса тапăнсан та, шăхăрмастăп, Илюша», — терĕ. Чугунов Рамашăн типшеркке пысăк мар кĕлеткине куçпа хыпашласа илнĕ пек пулчĕ те: «Апла пулсан, вĕлерет вăл сана. Фальшин вăйпа манран тайăнрах пулин те — кĕлеткипе тĕреклĕрех курăнать», — терĕ. Рамаш халь сасăпах кулса ячĕ.