Яшчэ яму хацелася дадаць, што бывае таксама страшна, калі пе ведаеш памераў небяспекі, якая цябе чакае. Але тут адчуў — яго тлумачэнне будзе для малых незразумелым, бо які ж яшчэ мелі яны жыццёвы вопыт. Ніякага.
Да ўсяго добра заўважыў — настаўніца выхаванцаў сваіх ужо ледзьве-ледзьве стрымлівае. Яшчэ мінуту і клас рассыплецца. Мо ўжо хопіць і таго, што ім тут нагарадзіў?
А класнай захацелася якраз спатканне нечым яшчэ і замацаваць. Успомніла:
А як вы, Лаўрэн Яфімавіч, адносіцеся да таго, што заходне-нямецкія гісторыкі кажуць, бытта войскі іхнія перамог не гераізм на'шых байцоў і афіцэраў, а рускія маразы ды вялікая тэрыторыя, што стала для іх нечаканасцю?
Прыняўшы пытанне за абразу, Лаўрэн абурана кінуў:
— Што яны там мелюць?! Што, немцы ў карту не маглі заглянуць перад тым, як вайной ісці на нас, каб упэўніцца, якая тэрыторыя перад імі — велькая ці малая? Не маглі на градуснікі перад гэтым зірнуць?
Настаўніца нават усміхнулася — так адказ ветэрана ёй спадабаўся. Захацелася спытацца яшчэ пра нешта, але ў класе ўжо ўзняўся вэрхал.
— Ліпа Вацлаваўна! — схапіўся пуцалаваты хлопчык з першай парты.— А Блёскін кусаецца!
— Блёскін!
— То хай мне аддае маю марку! — ускочыў ды абурана загаласіў другі такі самы жэўжык.
— А я ў цябе браў?
— Браў!
— Калі-і?
— А мо — не?
— Ы-ы-ых, шчэ што выдумай!
— Узяў і не прызнаецца!
— У чым маю прызнацца? Яе ў мяне ўжо няма!
— А дзе?
— Сам шукай!
— Ты аддаў, а шукаць стану я? Хо!
— Я павінен за цябе рабіць гэта, так?
— I не я!
— Цішэй там, на «камчатцы»! — накрычала на абодвух настаў-ніца.— Блёскін і ты, Самойла,— сядайце! Сядзьце і не маячце мне пе-рад вачыма! Ладна, ладна, сядайце! Разбяромся з вашымі маркамі потым! У нас яшчэ — класная гадзіна наперадзе!
— А хай аддасць маё!
— Прывецік!
— Во, не хоча аддаваць!
— А як магу табе аддаць тое, чаго ў мяне даўно няма? Ну, як, скажы?
— А дзе яна?
— Я нанімаўся ў цябе вартаваць?
— Не выкручвайся, а скажы — дзе?
— Каму я загадала — сядзьце ды змоўкніце, нарэшце!
— Хай раней скажа — наймаўся я да яго?
— А ты скажы — дзе!
— Служку знайшоў!
— Сядзеце вы, нарэшце? — з пагрозай кінулася да крыкуноў настаўніца.
Паслухаўся і сеў толькі Самойла. Другі ж вучань на настаўніцу не звярнуў нават увагі. З абуранага імгненна зрабіў прыстойна-ветлівы выраз твару ды ў Лаўрэна спытаўся:
— А вы штык, каску, пісталет ці яшчэ там што такое... Ну, напрыклад, нямецкае знамя з вайны прывезлі?
— Ага-а! — зноў дружна ажывіўся клас.
— Што вы цяпер з вайны маеце?
— Можаце нам паказаць?
— Прынясі-іце!
Лаўрэн спалохаўся:
— Што прывё-оз?.. Пістале-ет, зна-амя нямецкае?.. Нашто-о яны мне-е?!
I бездапаможна паўзіраўся на класную.
Тая над пачцівым старым з сіваватымі, бы з сярэбранай стружкі, валасамі, з чыстымі праўдамоўнымі вачыма, з насупленымі густымі брывамі ды з адкрытым тварам чалавека, які змалку прызвычаіўся самастойна думаць, вырашаць і адстойваць свае думкі, зжалілася. Здаволеная, што гэты госць не пайшоў плесці чаго трэба і не трэба, як часамі здараліся ў яе прыкрыя выпадкі і яна тады гатова была вучням затыкаць вушы, настаўніца ўзялася ўрачыста вымаць з графіна букет ды бойка загаварыла:
— Ну, рабяты, а цяпер давайце дружна падзякуем шаноўнаму нашаму госцю-ветэрану Лаўрэну Яфімавічу, што выкраіў ад сябе каштоўны час і завітаў сюды, каб падзяліцца ўражаннямі аб незвычайнай для ўсіх нас падзеі — Вялікай Айчыннай вайне! Былі гэта, рабяты, надта важныя для нашай краіны гады — удзельніку ніколі-ніколі не забыць такога. Праўда, Лаўрэн Яфімавіч?
I ён на ўсялякі выпадак матнуў галавой.
— А яшчэ ветэран, які перажыў ваеннае пекла, напэўна, хоча, каб вы, рабяты, усе-усе,— і ты, Блёскін, і ты, Самойла, і ты, Шалкевіч, і ты, Курачкіна, і астатнія — добра вучыліся, выдатна сябе паводзілі, былі дысцыплінаванымі, выканалі ды перавыканалі план па здачы металалому і макулатуры і наогул сталі дастойнымі герояў свя¬шчэннай вайны, іх неўміручай вайсковай славы і доблесці! Праўду я сказала, Лаўрэн Яфімавіч?
— О-о, вучыцца трэбо, а як жа... Вядомо, трэ... Так трэ сябе паводзіць, каб навучыцелька не скардзіласа на вас... Усім трэ вучыцца і добро... Каб мне цяпер так, як вам, о-о!.. Цяпер, дзеці, не тое, што калісь!..
Настаўніца казала ўжо з уздымам:
— Дык падзякуем жа дружна за вельмі цікавае для ўсіх нас ды карыснае ўсім нам апавяданне ветэрана і за такую прыемную ды незабыўную сустрэчу! А вам, шаноўны Лаўрэн Яфімавіч, жадаем многа-многа здароўя і многа бадзёрасці! Ад нас усіх, а таксама і ад дырэкцыі школы, ад парткома ды прафсаюзнай арганізацыі дазволь-це ўручыць вам гэтыя скромныя кветкі са шчырымі пажадан-нямі доўгіх-доўгіх гадоў жыцця і шчасця!