І на табе!
Цяпер, як дваццаць гадоў мінулася, яна ўспамінае пра тое спакойна ўжо. Ну, было, ведама, было, але даўно, і сама пасля таго гараджанкай задзелалася, і нават перахрысцілася на цётку Стэфу. А па першым часе? Думала, што не перажыве. Як усё роўна ў галаве нешта парушылася. Яна ж добра і не памятае, што рабіла, што крычала, аб чым людзей прасіла, як людзі збегліся. Рабіла, ведама, нешта, бегала, туды-сюды кідалася, нешта з хаты выносіла, людзям падавала, а ў самой уваччу полымя тое шугае і трашчыць. І не так, мусіць, трашчыць, як пішчыць, быццам сквярэцца. І Вася з Толікам апаленыя, з чорнымі тварамі, бязбровыя і нават без веек, ад чаго вочы парабіліся ў іх такія зіркатыя, як голыя ўсё роўна. Яна ж бы нікому не паверыла, што жалеззе можа гарэць гэтак, такім смярдзючым і чорным дымам сыходзіць, што ўся хата, уся сцяна, каторая ў двор выходзіла, счарнела. Гэта ж шчасце яшчэ, што хата не занялася — машына блізка стаяла, мусіць, як з каромыслам прайсці, мо далей. Снег людзі кідалі, дык ад яго, здаецца, яшчэ лепш гарыць бензін той. І вада не памагала. Полымя збілі адно пасцілкамі мокрымі. Але што ўжо ад той машыны засталося, як збілі? Як ад казла таго, што — рожкі ды ножкі. Драбы абгарэлыя.
Вася пасля, праз тыдзень, пэўна, прыехаў з людзьмі забіраць тыя драбы. На дзвюх машынах прыехалі, з кранам. Адна вялікая такая машына, у кузаў не ўзлезці — так высока. Падняў кран тыя драбы, у кузаў апусціў — дык і схаваўся спалены Васеў «козлік», як быццам там яго і няма. Яна, Стэпачка, знізу і не бачыла ўжо тых чорных драбаў.
Ну, а Вася не выдумляў нічога, як было, так і расказаў на рабоце. Казаў пасля, там нейкую камісію стварылі, ацэньвалі таго «козліка», на якім ён рабіў і які спаліў, і прысудзілі аплаціць яго. Папраўдзе, дык не прысудзілі, бо суда не было. Каб ён самаволам паехаў у Альхоўку, дык мо і судзілі б. А ён папрасіўся з'ездзіць да маткі, яму дазволілі на тым «козліку» з'ездзіць, то і не судзілі, адно — абавязалі аплаціць. Лёгка сказаць — аплаціць. А чым? Усё з сябе спусці. Што надта было тады ў Васі? Жаніўся перад тым гады чатыры назад, Леначка, дзіцятка, паявілася, хату ж толькі-толькі займеў, у той хаце пуста яшчэ было, адно ложак, каб спаць, ды стол, каб паесці. І тут на табе — яшчэ бяда такая. Яны думалі-думалі — што рабіць? Сонька казала, усім скінуцца, хто колькі можа, па-брацку. Яно, ведама, каб тое зараз, цяперашняй парой, то чаму б і не? А тады — што мог Міша скінуць ці Толік з Косцікам? Яшчэ беднавата тады жылі. Неяк не ўмелі жыць, ці не было з чаго, а толькі ж, памятае, ні ў кога запасу не было. У яе ў самой — ні капейкі за душой. І яшчэ ж і другое. Брат ці сястра, ведама, не пашкадавалі б, а — братавая, а муж сястрын? Вася на тое Соньцы — дзякуй, сястра, але — не трэба, неяк выкручуся. А як выкруціцца?
От і дадумалася яна прадаць хату, хляўчук, кароўку. Хопіць і доўг аддаць, і сякую-такую капейчыну на смерць сабе пакіне. І прадала. І вясною тою, шэсцьдзесят чацвёртага года, яна ўжо не сеялася ў Альхоўцы. Сёй-той казаў, што дарма, што магла б і засеяць соткі, ніхто яе за гэта не папракнуў бы, але яна адмовілася, не захацела. Не! Калі ўжо няма тут яе хаты, няма тут яе самой, дык не будзе яна апастыляцца, не будзе нічога рабіць. Нават і грады не пасадзіць. Адно — калі ацалее якая ягадзіна ці яблык, дык пад'едзе, збярэ, гэта не сорамна будзе, бо яе рукамі пасаджана, а калі не яе, дык Раманковымі. Прадала, а сама перабралася ў Мінск, да сына, перабралася во роўна дваццаць гадочкаў назад, аказваецца.
Вася не пагаджаўся, каб яна хату прадавала. На карову — згаджаўся, а на хату — не. А што з каровы той? Гэта цяпер, людзі кажуць, кароўка цягне і на восемсот, і нават на тысячу, калі добрая і маладая. А тады? Смешна казаць: трыста восемдзесят рублёў яна за сваю ўзяла. Стараватая ўжо была, дзевятым целем хадзіла, і з выгляду не надта каб, як іншыя каровы — і вымя таго між ног няма, і ў крыжы вузкая, і віхору на лобе няма — значыць, малако не тлустае, вадзяністае. А яшчэ пасля зімы Красуля яе зусім на Красулю не падобна — худая, поўсць паклычаная, лепяхамі вісіць. От трыста восемдзесят і даў чалавек з Родзевіч. Прыйшоў, паглядзеў, сказаў цану, дык яна і не пярэчыла.
А хату Вася не хацеў, каб прадавала. Дык яна ўжо тады сама як заўпарцілася. Пачала ўжо і на яго: ці ж я ўжо столькі месца займу ў цябе, сынок? Што, мне ўжо ў цябе з Аняй і кутка не знойдзецца? А ці ж заўсёды я здаровая буду? Шэсцьдзесят ужо. Што, мне і акалець тут некалі давядзецца адной? Вася аж пакрыўдзіўся. «Мама, я адно кажу, а ты — другое. Я і сам хацеў табе сказаць, каб да нас з Аняй перабіралася, але каб і хата наша тут стаяла, а ты...» Ай, сынок, запярэчыла яна яму, хата будзе стаяць, калі жывуць у ёй, а без прыгляду, без гаспадара доўга не пастаіць. А ў цябе во бяда, дык хай яна апошнюю добрую службу нам саслужыць. Лічы, не я табе памагаю, а бацька, які ставіў гэтую хату, ставіў, каб і самому жыць, і каб дзецям, хоць катораму з дзяцей, дасталася. От выпала так, што табе яна, Васечка, і дасталася, і ты на бацьку не крыўдуй, прымі, як яго дарунак табе.