Урэшце, і не ад таго ж Стэпачцы журботна, што не доўга і ёй, як яе альхоўскім таварышкам, засталося быць тут, на гэтым свеце. Думала яна пра гэта ўжо неаднойчы і неаднойчы заікалася перад Толікам, каб не хаваў яе на гарадскіх могілках, а завёз у Альхоўку, да людзей, з якімі жыццё зжыла. Наадварот, здавалася б! Выбрала яна там месцейка, наказала Зосі, каб не забылася, падказала дзецям, дзе яна хацела б легчы пад крыж ці пад камень,— як паставіла апошнюю вешку на сваім жыццёвым шляху. Павінна была б яна супакоіцца, а то, бач, растрывожылася.
А можа, гэта яна, Стэпачка, здзяцінілася ўжо? Можа, проста, як малое дзіця, гуляе ў хованкі сама з сабою? Яна ж добра ведае, што смокча, што гняце яе пасля паездкі ў Альхоўку. Усё ўваччу стаіць той прагал, дзе некалі была ў вёсцы, у шэрагу іншых хат, іхняя з Раманком хата. Яна тады ішла ад Зосі раніцаю, пазірала па абодва бакі ад вуліцы і міжволі адзначала сама сабе, ці ўсе хаты на месцы. Яна ўзіралася ў іх, як у людзей, і бачыла не так хаты, як тых, што калісьці, за яе часам, тут жылі ў іх, і ёй было горка бачыць, што вунь тая хата і гэтая зглухлі, аслеплі, памерлі. Калісьці Банукова хата глядзела на вуліцу адкрытымі, добрымі, гасціннымі вачамі-вокнамі — гэтак жа, як глядзела на свет і на людзей старая Банучыха, яе гаспадыня, а хата Анюты Гэрцавай, наадварот, пазірала на вуліцу праз навісь вішанніку ваўкавата, злосна, нібы цікавала за кожным, хто праходзіў паўз яе,— акурат як сама Анюта.
Найбольш балюча было ёй бачыць прагалы на месцы колішніх альхоўскіх хат. Памятае, за той жа апусцелай, па-нежылому паніклай Анюцінай хатай адчула яна раптам, што вочы яе не знаходзяць нейкага апірышча, глядзяць, бы ў пустэчу. А яна ж памятала, праз усе гады памятала, што тут пагляд заўсёды ўпіраўся... Ну, ведама! Упіраўся ў Юлікаву хату, якая выпхнулася адным, не надта і лупатым, вокам-акном на самую вуліцу, так што, хоцькі-няхоцькі, ты вымушаны быў павярнуць галаву і зазірнуць хоць бы на кароткае імгненне ў тое акно. А тады, ідучы ад Зосі, яна раптам спатыкнулася аб пустэчу. Не адразу і зразумела, што з ёю, чаго гэта яна спатыкнулася. Толькі потым дайшло: гэта ж няма Юлікавай хаты. У яе чамусьці аж сэрца забалела. Хай, хай і праўда недарэчна стаяла хата — каторая машына, едучы вуліцаю, ледзь кузавам па сцяне не торгала. Але ж - стаяла, і жылі ў ёй людзі, Юлік той самы са сваёю Гэлькаю і дзецьмі, а цяпер во пуста, як і не было на свеце ні Юліка, ні ягонай хаты, у якой акрамя ўсяго добрых дзесяць пасляваенных гадоў была калгасная кантора і якая заўсёды, з саменькай раніцы да позняй начы, поўнілася людзьмі, гаманою і з якой улетку праз расчыненае акно на вуліцу выходзіў такі густы тытунёвы дым, бы, не раўнуючы, з Каралёвай лазні, калі яе грэў стары Кароль.
А пасля яна дайшла да сваёй хаты. Не да хаты, а — да прагалу. І тут яна ўжо зусім раскісла, разлезлася, як старая апенька. Вусцішна чамусьці зрабілася ёй. І Раманок адразу ж згадаўся. Ці думаў ён, ці гадаў калі, ставячы хату на бацькавым котлішчы, што напаткае яе такі лёс, што будзе яна прададзена нейкаму чорту лысаму з Пуцілава і што тут, у Альхоўцы, след яго, Раманка, знікне начыста? Пэўна ж, не думаў. Думаў ён зусім пра іншае. Яна ж, Стэпачка, ведае. Раманок думаў, што і сам будзе жыць у ёй доўга і шчасна і што пасля сын, хутчэй за ўсё Косцік як малодшанькі будзе тут гаспадарыць, гадаваць сваіх дзяцей, а пасля Косцікаў сын... А як жа інакш! Тым і жыве чалавек. Тым і падтрымлівае сябе на гэтым свеце. Што не будзе зводу ягонаму роду, што калі сам і памрэ, як усе людзі паміраюць, дык семя яго прарасце і дасць узыход і пастаўленая ім, бацькам, хата дасць прытулак таму новаму ўзыходу, няхай сабе і на кароткі час, але ўсё ж такі дасць.
І вось няма тут ні Раманка — няма нават там, на могілках, няма ні хаты, пастаўленай ім для дзяцей і ўнукаў, няма, само сабою, і тых самых дзяцей, і тых самых унукаў. Ёсць толькі вось ён, прагал! Адзін прагал між хатамі. Зеўрае, як вырваны зуб у чалавека ў роце. Дык жа чалавек не надта і выстаўляе тую сваю зеўрыну, за губамі трымае. А тут — чым і хто прыхавае? Крычыць на ўсё сяло, на ўвесь свет белы гэты прагал. Маўкліва крычыць, але чуе ягоны крык яе, Стэпаччына, сэрца. Як учула той раніцаю, так і не моўкне ў ім той крык.
І вінавата толькі яна сама, Стэпачка. Аніхто больш. І віна гэтая, адчувае, ведае ўжо, нязбытная. Ад таго яшчэ больш балюча сціскаецца ў старэчых грудзях стомленае сэрца. Яна ўжо ў такім веку, што анічога не паправіць. Не паставіць яна ўжо новай хаты, каб прапаў, не зеўраў на вуліцы той прагал. Не верне з таго свету ў тую хату Раманка свайго, каб разам з ім прыдумаць нейкую радачку. Калі б нават і была на свеце тая казачная жывая вада ды памагла ёй ажывіць Раманка, дык усё роўна яны ўжо і разам нічога не направяць.