Вярнуць гады назад не можа нават і жывая вада. Час — незваротны. Кожнаму стручку лопацца ў сваю пару...
Уплятае ўнучка за абедзве шчакі не полудзень і не вячэру, а хутчэй за ўсё — падвячорак па часе, а не па сытнасці, а яна, Стэпачка,— насупраць яе, па другі бок беленькага кухоннага століка. Сядзіць, падпёршы рукамі падбароддзе, і глядзіць на ўнучачку, і так ёй усцешна, што Людачка і разумніца, і здаровенькая, і прыгожанькая, нібы тая лялечка купленая з бялюсенькімі расчасанымі валосікамі і даўгенькімі густымі вейкамі. Усцешна, а на душы ўсё тое самае скрабецца, і таму, пэўна, не надта радасна глядзяць яе старыя вочы. Людачка заўважае гэта і, ледзьве варочаючы языком у паўнюткім роце, кажа-шапялявіць:
— Чаго, бабуля, невясёлая?
Яна, Стэпачка, не разбіраючы, перапытвае:
— Што кажаш, кнігаўка?
— Кажу — чаго невясёлая, дык не чуеш, а чаго хандрыш — не разумееш. Як з табой і гаварыць тады, бабуля, га?
— Ах ты, блазнотка! Ужо і здзекуешся...
Людачка, адсунуўшы пустую талерку і прымаючыся за кубачак малака і булку, ужо сур'ёзна кажа:
— Я і ўчора бачыла, што ты нечага занурылася. Але не пыталася, бо — перадыхнуць не мела часу. А ўжо сёння, будзь ласка, раскажы мне пра ўсё.
Стэпачка ківае галавой:
— Хіба ж я не бачыла! Учора цябе чапаць няможна было... А нявесела мне, унучачка, пасля паездкі.
— Чаму? Ты ж хацела.
— Хацела, ведама. Ці цеперся была! А з'ездзіла, дык і так выйшла, што адзін камень скінула з грудзей, а другі ўзваліла. Як угледзела ў Альхоўцы той прагал...
— Які прагал, бабуля?
— А на тым месцы, унучачка, дзе хата мая стаяла. Наша з Раманком хата.
Людачка перастае жаваць булку, глядзіць на бабулю, здзіўляецца:
— Хіба толькі цяпер убачыла?
Стэпачка апускае галаву, уздыхае:
— От і выходзіць, што цяпер. Раней у вочы не кідалася. А цяпер кінулася. Прагал. Пустка. Як і не было. Ніколі. Не па-людску гэта. Кепска гэта, унучачка.
Людачка колькі часу маўчыць, кусае булку і запівае яе малаком. Страсянуўшы сваімі бялюткімі, як вытрапаны і выбелены лён, валасамі, кажа:
— Сантыменты, бабуля! Ну, я не кажу, веру, што вясёлага ў гэтым мала, але — перажывём, бабуля! Сама колькі разоў казала мне, што карані свае ты там абсекла. Чаго ж плакаць па шапцы, галаву страціўшы?
— Не ведаю, кнігаўка, а от плачу. Не хачу, а плачу. Заплюшчу вочы, убачу — і сэрца заходзіцца. Не то ад жалю, не то ад крыўды. А на каго — дык і не ведаю.
Унучка, дапіўшы малако і спаласнуўшы посуд, кажа:
— Цяпер я, бабуля, кладуся на тахту, выпростваю ногі і ляжу, не варушачыся, хоць бы тры з паловай тысячы секунд — хай параўнуецца спруцянелая спіна, хай адпачнуць клубы, вызваленыя з джынсаў, хай адыдуць ногі ад красовак. Ляжу і расказваю табе нешта, і ты забудзешся на свой прагал, не будзеш вешаць галавы і думаць ліха яго ведае пра што. Пайшлі, бабуля!
І вось яны абедзве ляжаць. Яна, Стэпачка, на сваёй тахце, на баку, абапёршыся на локаць і падпіраючы далонню галаву, а Людачка — расцягнуўшыся на ўвесь рост, на спіне, паклаўшы галаву не на ясік і не па качалку-падгалоўнік, а на матрац. Не відаць Стэпачцы, ці глядзіць Людачка ў столь, ці вочы ў яе заплюшчаны. Адно бачыць — Людаччыны вусны. Яны варушацца. І чуецца ўнуччын голас:
— Не аб тым плачаш, бабуля. Там, у Альхоўцы, на тваім прагале нехта паставіць хату, і яго не будзе, прагал знікне. А як запоўніць прагал у маёй душы?
Няўдаліцамі мы выраслі, бабуля. Сляпымі, глухімі, нямымі. Ходзім па зямлі, як прышэльцы з іншай планеты. Якую траву топчам — не ведаем, якія кветкі рвём — не ведаем, якія дрэвы ламаем — таксама не ведаем, якіх птушачак слухаем — зноў жа, бабуля, не ведаем. З усіх кветак, лугавых і палявых, на нашу долю застаўся адзін дзьмухавец, з усіх птушак — вераб'і ды галубы, з усіх насякомых — паласатыя восы. Ды гэта яшчэ што? А якія песні мы пяём? А якія танцы танцуем? А якой моваю між сабою гаворым? Ах, бабуля, якія прагалы ў нашых душах, якія прагалы!
Раней я дурная была. Смяялася, калі гаварылі пра душу. А душа, аказваецца, ёсць! І што не памірае яна — таксама праўда. Не памірае, а пераходзіць ад дзеда да бацькі, ад бацькі да сына, ад сына да ўнука і гэтак далей. Бясконца. І ў кожным новым пакаленні чалавек усё багацейшы і багацейшы, бо душа яго, як эстафета, пераймае душэўны набытак усіх, хто жыў да яго. І не выбарачна трымае душа гэты набытак усіх, хто жыў да яго. Не можа яна нешта адкінуць, а нешта прыняць. У ёй хапае месца ўсяму. Яна неабдымная, і чым больш прыняла, тым багацейшы чалавек. Душэўны набытак не можа быць дробязным альбо важным. Мер вагі, даўжыні, аб'ёму для яго не існуе, і адно ў душэўным набытку нельга замяніць іншым. Гэта — як талент. Альбо ён ёсць, альбо няма. У чалавека можа быць у хаце шмат дарагіх рэчаў, а душа — пустой. І наадварот. Разумееш ты гэта, бабуля? Ды што я пытаюся! Ты ў мяне ўсё разумееш.