Аддаць, хоць бы і не назусім, вершы яна не выказвала жадання, відавочна здагадваючыся, што гэта — белавік, адзіны экземпляр.
Ці то было паабяцана нічога не публікаваць да пары да часу, ці якім іншым сродкам дайшлося да згоды, словам, рукапіс апынуўся ў Коласа, ненадоўга, літаральна на некалькі дзён.
Сшытак быў таўставаты, але ні пра дапамогу, ні пра машыністку Колас і слухаць не захацеў, сеў перапісваць сам. Дазволіў, праўда, пагартаць крыху старонкі і зараз жа забраў: «Потым».
Гэтае «потым» прыйшло няхутка: не мог перасіліць сябе, паказаць на святле даастатку абнажанае перажыванне.
Ва ўсёй той лірыцы, што пасля часопісаў сабралася нарэшце разам, у адным будынку, вычытваецца багата. На малюнкі родных палёў і лясоў, асабістыя хваляванні, скаргі адзіноты, смутак па далёкім недасяжным другу як бы ўзліваецца хваля не хваля, хутчэй — палоса святла. Не дрыготкага і мігатлівага, а роўнага, па-асенняму цёплага святла апошніх дзён чалавека, які добра развітваецца з усім жывым, шырока ўбіраючы ў сябе ўсё, што выпадае яму ўжо на лічаныя гадзіны. I настрой яго пераходзіць у словы таксама натуральна, як шуміць бор, плыве ручаіна па каменьчыках, спявае, славячы сонца, птушка.
Вялікім пранікненнем у свет, у дзень, у чалавецкія памкненні горнуць да сябе тыя вершы з паэтавых спратаў. Чытаеш, і шчымліва сціскаецца, аж заходзіцца ўсярэдзіне, як заўсёды, калі пашчасціць дакрануцца да таго дзіва, што не называецца паэзіяй, а сапраўды ёю ёсць.
I вялікі Колас становіцца яшчэ больш вялікі, больш поўным і цэласным. Неўзабаве многія з твораў апошніх год стануць упоравень з даўно вядомымі, моцна ўпадабанымі, завучанымі на памяць.
Першая спроба «пашырыць» хрэстаматыйнага Коласа зроблена ў зусім малым зборніку «Мой дом» (Масква, 1972). Можа, дзесятак усяго новых і ўпершыню перакладзеных рэчаў, а як выйграла, пасвяжэла праз гэта кніга!
Трохі новых накідаў
Коласава аблавушка. Другая маці. Адзін год песняра. Дзік і вавёрка. Вераб’іная лазня. На Магілёўскай шашы. Кім павінен быць чалавек чалавеку?
— Давай сягоння гультаяваць, — Канстанцін Міхайлавіч нібыта вагаецца. — З’ездзім за горад, падыхаем, можа, вясну сустрэнем. А потым — у госці.
Нядзеля ранняга прадвесня, туманны дзень з дробнай калючай марасянкай. Машына сунецца па ледзяной крышанцы, колы не могуць адзержацца на слізкім бруку і прабуксоўваюць. На нізкія платы і на сцены драўляных дамочкаў за імі камякамі ляцяць густыя пырскі, перш за ўсё на пешаходаў.
Нарэшце вуліцы надакучае дражніцца, яна крыху тужэе, робіцца дарогай і кіруецца паміж прысадамі маладых таполяў.
Каля аднаго дрэўца пазначылася нешта кшталтам бабы з бруднага снегу, аж не! Постаць, хутчэй скрутак адзежы: доўгая, за калені, ватоўка накрыж абвязана жаночай мультановай хусткай. Малое! А што там уверчана ўсярэдзіне — дзяўчына ці хлопец — не разабраць, бо і на галаву надзета немаведама што, нейкі каптурык для немаўлят.
Колас кажа спыніцца. Чаравікі з халяўкамі не дужа прыдатны для сённяшняй халепы, аднак ён адважна выбіраецца на абочыну.
Высвятляецца, што скрутак наскрозь мокры, але з сярэдзіны ціўкае даволі бадзёры галасок. Як зваць яго? Коля. Ідзе дадому, стаў трохі адпачыць. А дом ягоны вунь там за пагоркам, глядзіце.
Коля называе вёску пры славутай крыніцы з каплічкаю, куды не так даўно пераносілі на лета цудадзейны абраз з манастыра.
Нам якраз па дарозе, вырашана падвезці. Падсаджваем Колю ў машыну, далёка адстаўляючы рукі — з рукавоў і махроў хусткі моцна капае.
— Давядзецца цябе дома выкручваць, — паджартоўвае Колас. — Мусіць, цябе недзе па лужынах качалі.
— Я сам уброхаўся, — абзываецца хлопец.
Коласа турбуе, што малы застудзіцца. I ногі ж мокрыя! У клееных з гумы гамашыках аж хлюпае.
Раніцою Коля пайшоў з бацькам на Пярэспу. Там, у першыя пасляваенныя часы, кожнае нядзелі шумеў, сварыўся і ашукваў рынак, дзе продалі, выменьвалі на хлеб, аддавалі за гарэлку сякую-такую адзежыну і абутак, найбольш падношаныя, атопкі і рызманы. Выносілі на торг рэчы неверагоднай даўнасці, але, можа, каму і патрэбныя: пажаўцелыя карункі, цвічкі і шрубы, грабянцы-дыядэмы, шпагат, кішанёвыя люстэркі, будзільнікі без ходу і без звону і яшчэ безліч рознае несусвеціцы. Горад пасля акупацыйнага ўціску і штодзённага страху дыхаў вольна, але мусіў здавольвацца малым, што пападзе на вока.