— Захаладае. «Слесар» паслугі прапануе: ці не трэба паравое ацяпленне правяраць?
Ён прыкмеціў гэтую птушку і ацаніў яе прароцтвы, наязджаючы ў Дом творчасці ў Каралішчавічах. I ахрысціў яе па-свойму — «слесарам». Вельмі ж звонка і няспынна паўтарала яна, вымаўляючы зусім па-чалавечы, сваё птушынае слова: «Вінцім-вінцім-вінцім».
— Я часамі прыеду сюды, сяду, задумаюся… Ахамянуся, а ўжо вечар сонцу падміргвае. Гэта семінарыя стукаецца, напамінае, што менш за ўсё пра тую пару напісана. Правалы ў свядомасці, вось як тады, — Канстанцін Міхайлавіч мае на ўвазе нядаўні выпадак у кабінеце, — пачаліся ў мяне якраз з семінарыі. Я адбываў у «стан іёгаў» — гэтак смяяўся Самахвал, мой будучы Тукала. Я задумваўся і застываў, утаропіўшыся ў кніжку. Бары, лясныя дарожкі, наша хата, светлае лона Нёмана — аж туды перакідвала мяне думка. Выразна чуў стук тапара ў лесе, здаецца, ён усё глыбей уядаецца ў камель, я ўсхватваюся з месца і адскокваю ўбок, каб не зачапіла, падаючы, падсечаная хвойка.
Знікне гэтае зданне, і я ўжо як быццам боўтаюся ў азярыне, дастаю рыбу з сеткі. Акуні. Луска слізкаватая. Рукам робіцца холадна, я пачынаю абціраць іх аб порткі, нібы і сапраўды ў сетцы корпаўся.
Альбо так здаралася. Уяўлю, што я дома, наўкол мяне стаяць хатнія і мікалаўцы. I давай гаварыць уголас. Пытаюся нешта ў іх, сам адказваю.
Прыводзіў да прытомнасці смех. Сянкевіч ці Самахвал згорталі далонь у трубку і раўлі над самым вухам: «Костусь! Агу-у! Дзе ты? Вярніся…»
Выпраўляла мяне ў такія сны песня жаўранка. Пэўней сказаць, спачатку птушка чуць ціўкала ўвушшу. Потым песня снавалася ўсё гучней, і пад шчабятанне я адлятаў у вандроўку.
Жаўранак і дасюль больш гаворыць майму сэрцу, чым іншыя птушкі. Салаўя ж першы раз пачуў і спалохаўся, слёзы паліліся. Так гэта было хораша. Як маланка, якую я любіў і ў той жа час баяўся.
Сядзеў я неяк перад сканчэннем школы каля нашай альбуцкай хаты. Нас адпусцілі дамоў перад вялікаднем. Вясна ў той год пазнілася ці вялікдзень быў ранні. Адно лес стаяў голы, у кустах лапінкі чорнага снегу ляжалі. Над дваром заспяваў жаўранак. Я заслухаўся. Пасля нешта абазвалася ў нутрах. I словы выразна вымаўляюцца. Я пачаў іх запісваць. Гляджу, выйшаў верш.
За байкі я і раней браўся, але каштавалі яны многа поту і мазалёў. Атрымлівалася нязграбная пераніцоўка вычытанага ў Крылова. Усё ж вынікамі быў давольны, хоць браты начыста высмеялі мяне. Ведаючы крылоўскую «Варону і лісіцу», гэта зрабіць было няцяжка. А я так і назваў свой твор ды яшчэ вывеў абедзвюх гераінь чулымі і добрымі. Як тут не кпіць! Сялянскі хлопец добра ведае, што варона дурная, а ліс хітры.
Мы з братам моцна паспрачаліся, ледзь біцца не счапіліся. Я затаіўся, пісаў хаваючыся, а калі што-небудзь не ўдавалася, не адступаўся і падахвочваў сам сябе: «А ў Крылова ж выходзіла».
Напісаны вершык усцешыў мяне. Відаць, і я паэт! Я ўжо не раз запыняўся над гэтым іменем, чытаючы кнігі. Думаў — паэт стаіць над усімі чыста людзьмі, як пушкінскі прарок. Сціплы жаўранак здаўся мне не менш як «шасцікрылым серафімам», і я пачаў паўтараць:
Канстанцін Міхайлавіч устае.
— Ну, а чаму верш лёгка напісаўся, ты ўжо здагадаўся сам. Матчына мова за руку павяла. Да гэтага я па-беларуску не пісаў.
Мы едзем на Нарач. Там яшчэ не было дамоў адпачынку, возера не збірала на свае берагі мноства турыстаў, дачнікаў і курортнікаў.
Трое нашых сяброў з’явіліся піянерамі асваення гэтай цудоўнай мясціны. Максім Танк, галоўны агітатар і прапагандыст нарачанскай прыгажосці, пасяліўся ў канцавой хаце прыазёрнай вёсачкі Купа. Ён угаварыў Аркадзя Куляшова і Міхася Лынькова развітацца з Каралішчавічамі і вырвацца на сапраўдны прастор, лесавы і вадзяны.
Здаўся на ўгаворы наваяўленых нарачанцаў і Канстанцін Міхайлавіч, выбраўся паглядзець…
Ён прыкметна ўзбуджаны недалёкай сустрэчай. Яму хочацца скараціць дарогу, хутчэй апынуцца ў людзей, якіх заўсёды рад бачыць, чыіх кніг чакае з нецярплівасцю і адразу ж бярэцца за чытанне.
Некалькі разоў успамінае Танка. У Радашковічах я прыгадваю, што Максім расказваў, як вучыўся тут у беларускай гімназіі. Часта галадаваў, браў напавер селядца ў краме. А пад свята дыбаў пешкі сотню кіламетраў дамоў, амаль пад самую Нарач.
— Максім, Максім, — нібыта сам сабе кажа Канстанцін Міхайлавіч. — Моцна ён сядзіць каранямі ў зямлі. Такіх бура не вырывае. Цяжка яму было прабівацца. Вы ўсе па вольнай зямлі хадзілі, а ён спрабаваў голас у такой жа бядзе, як і я калісьці. Толькі на нейкіх трыццаць гадоў пазней. I ў турме таксама пасядзеў. Як толькі ні жартуе час: Максім — чалавек у самай сіле, а я ў дол гляджу, а лёс змушаў яго грызці гэтакі ж чэрствы сухар. Нават у такой самай занядбанай школе вучыўся. Усё гэта вельмі хіне да яго маё сэрца.