Сваю сардэчную схільнасць Канстанцін Міхайлавіч неаднойчы выказваў Танку ў вочы. Вярнуўшыся з пахавання жонкі, Колас сядзеў за жалобным сталом, нібы яшчэ не верачы ўсяму, што адбылося, што яго спадарожніца больш не ступіць з ім ні на адзін з далейшых шляхоў. Калі мы пачалі падымацца, каб пакінуць яго ў коле сваякоў, Канстанцін Міхайлавіч устаў і нечакана цвёрдым голасам, а ў гэты дзень яго мы зусім не чулі, затрымаў нас:
— Не спяшайцеся. Дзякуй, што не пакінулі сёння мяне аднаго. Спадзяюся, што не кінеце і надалей адзінокім. Многа я страціў, і душа просіць, каб сям’я мая не меншала.
I звярнуўся да Танка:
— Мне хацелася б, каб Максім дазволіў лічыць яго маім сынам.
Больш гаварыць не здолеў, толькі прыцягнуў для пацалунка Максімаву галаву.
Бяжыць дарога…
За Маладзечнам спыняемся на папаску. Пакуль мы з жонкай даставалі дарожны падмацунак, Канстанцін Міхайлавіч зрабіў некалькі крокаў па хвойніку і вывалак з моху крамянага баравіка.
— На Якуба і грыб глядзіць, — весела паведаміў ён, на хаду перарабіўшы прыказку.
Знаходка разважыла яго ненадоўга. Прасілі выйсця думкі, што апанавалі яго пры параўнанні двух падобных у цяжкасці сваёй юнацтваў. Загаварыў. Словы гучалі глухавата і адцягнута, аднак нібы невідочнай ніткай змацоўваліся з нашай папярэдняй размовай аб пачатковых кроках у літаратуры.
— Такою парою, як зараз, можа, крыху раней, але паказвала ўжо на восень, я ехаў чыгункаю. Хутчэй за ўсё — у Люсіна, на сваё першае настаўніцкае месца. Я пасадзіў там дрэвы каля школы, пэўна, яны адны засталіся па мне ў той мясціне.
Дык вось, стаяў я каля акна ў вагоне, гартаў сшытак з семінарскімі творамі. Збіралася навальніца, секанулі па шыбах кроплі. Хачу падняць акно — яно не паддаецца, недзе заела. Я ўзяўся за рамяні абедзвюма рукамі і зусім забыўся, што трымаю сшытак. А тут віхор, вырваў з рук той сшытак і пагнаў немаведама куды. Толькі старонкі мільгнулі…
Страта сама па сабе не вельмі засмуціла мяне. Спадзяваўся на памяць: будзе час, засяду і аднаўлю патрохі. Але ў грудзі падкаціла трывога, ці не чакае такі лёс усё маё пісанне наогул. Наляціць бура, выхапіць самае дарожшае, выб’е мяне з каляіны. Будзе вось так жа бегчы машына, будуць гаварыць пра сваё чужыя людзі… А ты бяссільны — ні спыніць, ні пабегчы ўслед. Хоць недзе топчацца ў гразь тое, над чым праводзіў бяссонныя ночы.
Прадчуванне паглыбілася. Быў ужо такі выпадак са мною ў лесе. Вецер выхапіў з рук паперы, падняў вышэй хвоі, і ў момант яны зніклі з вачэй. Але там было ўсяго некалькі старонак з вершамі.
Што ж, думалася, прарочыць гэты выпадак? Не спраўлюся з работай, зволяць са школы? Ну і дармо! Я ж крэпкі, малады, знайду куды прыстроіць рукі. Аднак міналі гады, нічога кепскага не здаралася. А сталася, калі я забыўся пра свае трывогі… Турма…
— Зараз паедзем, — Канстанцін Міхайлавіч зірнуў на гадзіннік. — Можа і добра, што тая пісаніна не захавалася. Лёс Лабановіча ўвабраў у сябе задуму «Аднаго з сотні». Гэта мусіў быць празаічны твор. Я вёў героя Сошкіна ад семінарыі і далей у жыццё. Увайшло ў «палескія аповесці» адно апавяданне, раней напісанае ў вершах. Помніш, дзядзька Раман расказвае Лабановічу пра Яшукову гару?
Нейкі час шкадаваў я паэмы аб настаўніцкім з’езде. Але аповесць мая якраз перапаўзае гэтыя падзеі. Калі я пісаў аб іх, дык увесь час рукою нібы кіравала тая паэма.
Рэшта страчанага забылася. Быў яшчэ «Страх» — кампаноўка чутых ад дзядзькі Антося апавяданняў. Чалавек едзе з кірмашу і на п’яныя вочы ўспамінае розныя страхі. Успамінаў, успамінаў ды прыснуў. I вось што сасніў. Нібы ўз’ехаў ён на свой двор, а там яго нябожчык-бацька выпускае з хлявоў жывёлу. Пачыналася рэч нішто сабе:
— Трэцяга радка, хоць забі, не ўспомню, — кажа Канстанцін Міхайлавіч. — А далей так:
Адным словам, добра чуўся, як мы з табою зараз, падмацаваўшыся.
Канстанцін Міхайлавіч забраў баравіка і, уважліва разглядаючыся па баках, ці не прытаіўся дзе-небудзь яго напарнік, пакіраваўся да машыны.
Мы рушылі далей. Сяк-так выехалі з Вілейкі, потым пачалі блытацца па аб’ездах. Дарогу я забыў, дый ведаў яе кепска, бо ехаў тут аднойчы, адразу ж пасля заканчэння вайны. Канстанцін Міхайлавіч спачатку непакоіўся, пасля аддаўся на волю лёсу і махнуў рукою: