— Па зямлі трэба хадзіць асцярожна, прыглядаючыся. Во возьмеш і стопчаш каліўца, а яно з паэтычнага роду. Што мы, вясковай кузнічкі не бачылі?.. Бачылі і ведалі, а праміналі без увагі. А паэт кінуў вокам туды і пачуў малаты галоўнай нашай кузні, уральскай. Вось гэтаму б і вучыўся…
Колас называе прозвішчы і засмучаецца. На ад’ездзе з дома творчасці да Твардоўскага прысукаўся літаратар, пачаў з амікашонства, а скончыў тым, што нагаварыў грубасцей.
Абарвалі, паспрабавалі ўшчуць, і тут за грубіяна заступіўся сам Аляксандр Трыфанавіч.
— Не чапайце, чалавек мае права гаварыць, што хоча: ён тут гаспадар.
Гэта дайшло і да затуманеных мазгоў, іх уласнік сышоў і доўга пасля баяўся паказацца на вочы Коласу. А Канстанцін Міхайлавіч хоць нічога не сказаў яму, але выпадак запомніў: ён трымаўся старых звычаяў, і парушэння гасціннасці не дараваў нікому.
Нават праз некалькі год, пасылаючы Твардоўскаму збор твораў, зноў затрывожыўся, быццам сам быў у чым вінаваты. Прыдзірліва адбіраў лепшыя экзэмпляры, доўга прымерваўся пяром, перш чым пачаць падпісваць.
Потым дагаварыў усё, што не змясцілася ў даравальным надпісе, што было навеяна яшчэ тым, аўтарскім, чытаннем паэмы «За даллю даль».
— «Сем тысяч рэк». I ўсе збягаюцца ў Волгу. Не адна рака набіраецца сілы і на нашых прасторах… У каго іншага гэта магло б прагучаць, як даведка з падручніка. Відаць, і паэзія, каб стаць Волгай, павінна ўвабраць у сябе не менш ручаін і рэчак. Вось ён — і ёсць такая рака. I я чую дзесьці ў ягонай плыні беларускія крыніцы. Так і скажы яму…
Відаць, славутыя радкі аб тым, як чаргуюцца далі, як за адной узнікае другая, нагадвалі Коласу ўласныя развагі, што турбавалі яго гадоў трыццаць перад гэтым, калі пісаў ён у апавяданні «Даль»:
— А ці скора будзе тая даль, мілы вецер?
— Мы даўно мінулі яе, а цяпер новая даль перад намі.
Пазней, калі збярэцца наш трэці пісьменніцкі з’езд, Колас скажа:
— Помніш наш «ляскоўскі» вечар? Вось табе яшчэ адзін прыклад, што ў добрага пісьменніка нічога не прападае. Твардоўскі тады ўжо ў новым творы думкамі быў. — Ён гаворыць пра нядаўна прачытаныя раздзелы паэмы «За даллю даль». Здавалася б, усе нашы тыя смешкі і жарты павінен быў паўз вуха пускаць. А ён выхапіў кавалачак золата: сярод пасажыраў едзе «поп с медалью восьмисотлетия Москвы». Не кажы, што мог убачыць у вагоне такую асобу з узнагародай, не пагаджуся. Убачыць і напісаць — малая заслуга, усе ўмеюць. А гэта паэт не з такіх, не можа ён проста ўзяць чутае. Іншая справа — абаперціся на яго, скарыстаць прынцып кантрасту і стварыць сваё. Бацюшка ў вагоне мог быць, веру, а што медаля яму Твардоўскі пачапіў — даю галаву наадрэз…
Мне не ўдалося перадаць сямітомнік у рукі адрасату. Не паспеў нічога больш сказаць яму Канстанцін Міхайлавіч, не пачуў і таго, што думалася аб ім Твардоўскаму.
Аляксандр Трыфанавіч загаварыў пра Коласа, калі мы сустрэліся ў А.А. Пракоф’ева пад час III Усесаюзнага з’езда пісьменнікаў.
— Цяжка вам будзе, хлопцы, без старых. Вось апошні адышоў. Яго смерць страта не толькі вашай літаратуры. Баюся, што зараз вы пачняце дадаваць ёй вагі штучна. Нашто? Ёсць жа сапраўдная вага — Колас і Купала. Іх не на адзін ваш век хопіць, каб падтрымаць славу Беларусі. А там, глядзіш, калі не штурхацца локцямі і дапамагаць усім, хто прабівае дарогу да слова, дык і наступнік з’явіцца. Дастойны.
Лірычныя адступленні
Вузкае. Абдымкі з дубамі. Колас чытае «Адплату». Пачуццё сям’і. Думка аб уяўным бляску. Ташкенцкае захапленне. Дзённік расказвае пра паэму. Аўтар зноў у крытычных рызах. Загублены раздзел «Сымона-музыкі». Што гаварыла Сымонкава ігра. Імправізацыя. Новае аблічча героя.
Трохі падшорхла зямля. Насустрач адна адной пачалі расці крохкія шкляныя стрэлачкі на лужынах. I ад гэтага берагі іх сталі выразаныя, быццам у кляновым лісці, толькі празрыстыя.
Так было звечара. А на раніцу за вільгатнаватым заходнім ветрам прыляцела і ўдарылася ў шыбы зімовая птушка.
Белае пер’е насыпалася ўсюды, і адразу ж зрабілася вельмі светла, чыста і крыху пуставата: увесь будзённы клопат заслаўся снегам.
Пачала класціся зіма.
Як заўсёды, уяўленне прапануе на гэтыя словы дзіцячы малюнак. Вялізны пушысты звер умошчваецца на зімоўку. Дужыя лапы разграбаюць лагавішча ў сухім лісці да мяккага і цёплага моху. Пакруціўшыся і паскавытаўшы, звер кладзецца і, уздрыгваючы, засынае. А зверху на белае футра цярусіцца белы снег, і вось яшчэ адзін белы курган вырастае на соннай зямлі…