Вось як гэта раскрываецца ў дзённіку:
ʺЗа работу над паэмай сягоння не браўся. Ды справа не ў гэтым: паэмай жыву, паэму падводжу да канца. Пачаў чытаць яе з першых радкоў:
«Зверства»… Мне чамусь паказалася, што «зверства» трэба замяніць нейкім іншым словам. Трэба падумаць… Паэму чытаю далей, як крытык самога сябе.
Здаецца, лепей «удзень».
Гэтыя радкі, трэба мець на ўвазе, канечне прыпомніць у фінале паэмы.
Трэба абмеркаваць, ці на месцы тут «скарэдам».
Падумаць, страфу пераправіць… Псуе «раць».
Давёў чытанне да 30-й старонкі…ʺ
Параіўшыся з самім сабою, Якуб Колас робіць канчатковую праўку. Упэўніцеся ў гэтым, пагартайце першы раздзел паэмы. Пісьменнік пакінуў нам гэтае сведчанне свае патрабавальнасці пацверджаным дакументальна. Шматлікія чарнавікі і папраўкі сведчаць, што такая праца была прароблена над кожным раздзелам…
I вось што гаварыў Канстанцін Міхайлавіч пад час адной з чарговых размоў пра «Адплату»:
— Працаваў я над гэтай паэмай і стала і прыхваткамі. Але адно заўважыў: не напісаўшы лірычнага ўступу, я не мог зрушыць работу з месца. З «Сымонам-музыкам» было іначай. Там патрэба ў лірычных звязках прыйшла пазней. У самым першым выданні, можаш пацікавіцца, іх не было.
Скончыў я збольшага «Сымона» і перад габлёўкай перачытаў. Хацеў прасачыць, як дзея рухаецца. I засмуціўся: здаецца, усё сказана і нічога. Не дыхае рэч, нежывая. Што за ліха! У грудзях у мяне гэтага дыхання поўна. Як жа зрабіць, каб задыхаў твор? Калі ў пачатку кожнага раздзела даць нейкі лірычны подых? Можа, і ўвесь твор сагрэецца.
Справа гэта была цяжкая. Хацелася, каб ва ўступе толькі прадракаўся настрой далейшага, а ўсе падзеі былі за заслонай.
Аднак прарабіў я так з першай часткай і ўзрадаваўся. У творы як бы з’явіліся дзіцячыя вочы. А калі зірнеш праз іх на свет, дык і паэма і ўсё, што робіцца ў ёй, выглядае жывейшым.
Усё гэта, як мне здаецца, дапамагло «Сымону» пашырэць. Так з казкі жыцця твор стаў паэмай…
Тоненька і надаедна свішча завея ў забытую, незаўважаную, незалепленую шчыліну акна. Канстанцін Міхайлавіч то слухае гэтую нескладаную мелодыю, адвярнуўшыся на гук, то пільна ўглядаецца ў пацягнутае змрокам процілеглае акно. Там, нароўні з шыбамі, гнуцца хвоі, абтрасаючы снег з кучматых верхавін, быццам падарожныя, што старанна абіваюць каўняры і шапкі, перад тым як ступіць цераз парог у хату.
— Быў адзін чалавек, — смутнее голас Канстанціна Міхайлавіча, — ды загінуў недзе ў завейных краях. Ён здагадаўся, што «Сымон-музыка» разбіты на некалькі колаў. I наогул цікава пісаў пра паэму. Казаў, што мастак — гэта адбітак родных з’яў. Бабарэку помніш? Хаця ж вы абодва ва «Узвышшы» былі. Вось ён чужых думак не пераказваў, свае меў…
Я тады быў жадзён кожнаму слову пра «Сымона». Хацеў далей весці работу. Адчуваў, што не ўсе адступленні служаць агульнай задачы твора. А некаторыя служылі, але не маглі існаваць асобна. Не ўсюды дамогся гэтага. Захапіўся разнастайнасцю памераў і тое-сёе страціў… Праўда, вяло мяне не толькі гэтае захапленне.
Як заўсёды, успомніўшы непрыемнае, Канстанцін Міхайлавіч цягнецца да пачка папярос. Зараз ён бярэ адну і, панюхаўшы тытунь, кладзе назад.
— Дзяўблі мяне з усіх бакоў маладнякоўцы, — працягвае ён — Казалі: дзеяслоўныя рыфмы, памеры бедныя. Дык я пачаў рабіць у піку ім, хацеў уткнуць шыла ў бок. Што ні раздзел, то новы памер ужыву ці новую страфу. Дзе сам выдумляў, дзе з Брусавым раіўся. Чытаў яго «Опыты», меў кніжку па вершаскладанню.
Не ведаю, ці пераканаў у сваім майстэрстве другіх, а сам пераканаўся ў нечым важнейшым. Колькі памераў ні трымае ў руцэ паэт, для твора трэба толькі адзін. Такі, куды б паўней вылілася задума…
А за жаданне пафарсіць формай я быў пакараны. Наствараў слоў па ўзору маладнякоўцаў: з двух адно. У нейкага маладога паэта з «буры» і «пены» атрымалася «бурапеніць». Пазней усе няўдалыя вершы сталі «бурапенай» зваць. Ці не з мае лёгкай рукі…
Тым часам у «Сымону» сам ужываў «цёмнакрыліць», «плыўнадымныя», «іскразьянныя». Нават цэлыя радкі «бурапены» плаваюць. Не помніш? А гэта: «Гудзе лясун, як гудзе струна гітары». Бачыш, які фуз! I рыфмачкі фарсістыя да таго ж: «радасць — добра дасць». Усе перахварэлі на гэтую дзіцячую хваробу: рызыкнуць новенькім. I мы, старыя, не ўсцерагліся.