Канстанцін Міхайлавіч гартае кніжку. Першае сціпленькае выданне «Сымона-музыкі» ў наборнай вокладцы з жоўтай абгортачнай паперы, з правінцыйнымі аздобамі, віньеткамі і тоненькімі рамачкамі на кожнай старонцы, відаць-такі, дасюль падабаецца яму.
Яно і зразумела. Не дзесяткамі налічваліся тады Коласавы кнігі. Каб злічыць іх, бадай, хапіла б пальцаў на адной руцэ. Вось таму і запомнілася гэтая кніжачка-пярвачка.
Колас прабягае вачыма раздзел, аб якім ідзе наша непаспешная размова.
— Та-ак, — паволі расцягвае ён слова, — можна было зрабіць прасцей. А наогул, я разважаў правільна. Сымон уцякае з карчмы. Вядома, праз гаспадара яе, а не праз наведвальнікаў. Тым больш трэба было пакінуць сутычку з імі. Гэта была як бы апошняя кропля горычы. Капнула — і пералілося цераз верх цярпенне ў хлопцавай душы. Кінуў-рынуў усё і пайшоў. А што малому было несалодка, дык і глухі мог пачуць адсюль…
Канстанцін Міхайлавіч на нейкі час зноў паглыбляецца ў жоўценькую кніжачку. Не перапыняю роздуму, хоць і хочацца папытаць… Ён папярэджвае пытанне:
— Часамі я ўжо схіляўся пакінуць усё так, як тут, — ён загортвае кніжачку, адкладае яе на стол. — Тады з’яўлялася пытанне: які ж змест улажыць у Сымонаву ігру? Для мяне было ясна.
Але не так думалі мае крытыкі. Пачыталі, там некалькі разоў «бог» і «божы» ўспамінаецца, і спалохаліся. Мала таго, абвясцілі гэты раздзельчык ледзь не бібліяй, а мяне самога — ледзь не мітрапалітам Філарэтам.
Ад нечаканага прыпадабнення ў калючай шчотачцы нізка падстрыжаных вусаў апавядальніка на момант завісае ўсмешка. Гэта чамусьці прымушае ўявіць восень, халаднаваты адвячорак, незааранае ржышча. На лагодным ветры трапечацца няйначай прылепленая да шорсткай саломы адным-адненькая, асветленая сонцам, асабліва белая на густа падсіненым прызем’і неба — павуцінка!
Я ўсміхаюся следам… Не адказаць на тую ледзь улоўную ўсмешку-павуцінку нельга.
— Праўда, — дадае Канстанцін Міхайлавіч, — так і пісалася, што ў паэме «ярка рэлігійныя настроі». А якая ў мяне была цяжкасць пры пісанні? Каб жа я здагадаўся ўкласці песню не ў Сымонавы вусны, а аддаць яе скрыпцы! Зусім іншыя паперы былі б! А я ўзяў і напісаў вось як… Глядзі…
Кніжачка разгортваецца, і я чытаю страфу, у якую ўпёрся тыльны бок алоўка:
— Трэба было пасля «яна» ставіць двукроп’е, а далейшыя два радкі — побаку! А я ўзяў ды пайшоў за імі. Што можа спяваць Сымонка? Толькі тое, што яму даступна, зразумела.
Аловак Канстанціна Міхайлавіча ўпіраецца ў радкі:
— Вось што я меў на ўвазе ў Сымонкавай імправізацыі. Але гэта было вышэй ягонага разумення. Што мог чуць і ведаць такі хлапчук аб творчым духу? Вось я і пачаў усюды ляпіць «божы дух». Думаў, бліжэй будзе сялянскаму дзіцяці. Тым больш у школе пра гэта казалі. Я табе калі-небудзь раскажу пра хлапчука са святым духам у портачках…
Жартлівы ўспамін праходзіць мімалётна, не затрымаўшы ўвагі Канстанціна Міхайлавіча. Ён нават сур’ёзнее.
— Сымонаў спеў — не малітва богу, а маленне свету, прыродзе. А больш за ўсё — сілам прыроды, якія не стамляюцца тварыць. Для Сымона ўсе тыя сілы злучаюцца ў адну з таемным іменем — бог.
Каб хлопец умеў выказаць сваё адчуванне, ён сказаў бы: бог — гэта імя таго, што хочацца пазнаць чалавеку. І ў Сымона быў прымітыўны сялянскі пантэізм. Такі самы, як у майго дзеда і ў дзядзькі Антося. Не забыўся, як дзядзька маліўся ў лесе, а дзед сам сабе выдумляў пацеры?
У такім нарыхтаванні перапрацоўваў я паэму. I ўсё больш заходзіў у тупік са сцэнаю ў карчме. Добра ўсё разумею, а зрабіць выразна не магу. Круціў-круціў і выкінуў увесь раздзельчык. Не здолеў вызваліць Сымонку ад бога. А бог быў яму ні да чога, як гузік на носе. I мне гэтаксама: крытыка дзяўбла, і сам я — педагог, моладзь вучу…
Вось і ўся гісторыя…
Канстанцін Міхайлавіч нагінаецца над сталом, барабаніць пальцамі па шкле.