Канстанцін Міхайлавіч стаіць каля стала і гучна, нібыта на вялікую аўдыторыю, гаворыць:
— Як ні абвяшчай тыя радкі грахамі маладосці, няспеласцю думкі, — праўда нашага жыцця кажа іншае. Праўда паэзіі пярэчыць, яна прыслухалася да хады трактара і ўбачыла постаць фабрычнага чалавека.
Ён зноў моўчкі ходзіць па пакоі.
— Што — выношу прысуд па часе? Ніхто і не збіраецца перасуджваць нікога. Мне проста трэба было гэта некалі сказаць уголас, не пакідаць праўды, высветленай напалавіну. Каб не выскачыла скула ў каго ў сэрцы. Дараваць грахі — гуманна, але прыкрываць усё лісцікам усёдаравання — гэта на другі бок дабра…
Трывожная часіна
Адзнакі нядужасці. Дакторскі прысуд. Развітанне з домам і горадам. Хаты ляцяць у вырай. Цяжкая ноч. Уратоўчае апавяданне. Добры доктар Бобрык. Дома.
Чытка рукапісу трылогіі была перапынена самым нечаканым чынам. Аднаго дня я прыкмеціў, што Канстанцін Міхайлавіч без звычайнай пільнасці гартае старонкі, а больш глядзіць у акно і непрыкметна прыкладае руку да правага боку.
— Нядужыцца, дзядзька Якуб?
— Нічога. Мне ўжо асаблівага здароўя чакаць не выпадае.
Праседзелі пры стале яшчэ з паўгадзіны. Тужачыся ўсміхнуцца, прамовіў:
— Прыйдзецца аднаму з нас змяніць паставу. Выбачай, я прылягу.
Ён перайшоў на канапку і, паклаўшы галаву на падушку, адразу прыплюшчыў вочы.
Крыху паляжаў так, перамогся:
— Сядай сюды бліжэй, будзем працягваць.
На прапанову выклікаць доктара запярэчыў:
— Як быццам я не ведаю, што ён скажа: ляжы, нічога не рабі. А ў мяне клопату многа. Паспею належацца. На чым мы спыніліся?
Давялося зрабіць выгляд, што мяне не турбуе яго стан. А можа, так і лепей будзе… Кніга пераносіць у маладосць, абуджае ўспаміны. Разгаворыцца, а тым часам, магчыма, і мінецца слабасць.
Але ні прачытаныя ўголас малюнкі палескіх краявідаў, ні пераход на апошнія літаратурныя навіны рады не далі. Было відно, што Канстанцін Міхайлавіч увесь час перасільваецца. Ён ляжаў з прыплюшчанымі вачыма: слухаў не слухаў, драмаў не драмаў.
Я паціху ўстаў, намерыўся сысці ўніз, папярэдзіць хатніх. На паўдарозе азірнуўся — ён глядзеў услед.
— Нікуды не хадзі… Мне, здаецца, палепшала.
Гэта быў не голас, а сухі хрыплаваты шэпт.
Зноў саджуся поруч і не магу ўтрымацца, каб не спытаць, хоць і ведаю, што ён не любіць распытванняў аб здароўі:
— Што ж вам баліць?
— Не разбяру… У баку смаліць… I гарачка, мусіць, ёсць…
На шчоках з’явіліся чырвоныя плямы, зрэнкі расшыраны, губы пасмяглі.
— Давай будзем лячыцца саматугам. У спальні недзе грэлка ляжыць. Мне ўжо дзён тры кепскавата. Але думаў — перахаджу. Трэба было гэты вечар адкрываць. Пачаў гаварыць, і ў вачах пацямнела.
Напярэдадні Канстанцін Міхайлавіч старшыняваў на пасяджэнні, прысвечаным ушанаванню памяці Арыстафана. Урачыстасць праводзілася згодна з пастановай Сусветнага камітэта прыхільнікаў міру. Колас як старшыня рэспубліканскага камітэта паабяцаў прысутнічаць, сказаць уступную прамову. I, вядома ж, не мог парушыць абяцання, бо не меў звычкі адступацца ад слова. Таму і не абазваўся, што хворы. Іначай дактары забаранілі б выходзіць, не пусцілі б.
Шнур грэлкі кароткі і не дастае да канапы, дзе ён ляжыць. Канстанцін Міхайлавіч перабіраецца на ложак і прыціскае да боку цяпло.
Гаварыць і нават шаптаць не можа. Вочы замгліліся пялёнкаю болю, моцна сціснутыя вусны здаюцца бледна-жоўтым рубчыкам, знакам, што застаецца ад сечанай раны.
Шукаю спосабу адысціся, каб усё ж пазваніць у клініку. Тады, папярэджваючы мае захады, ён расплюшчвае вочы і позіркам прывязвае да крэсла.
Нарэшце Канстанцін Міхайлавіч просіць прынесці знізу лякарства. I з жартам, хоць не лёгка яму гэта даецца:
— Нешта жывот у мяне цяжкі, як чыгун з бульбаю… Аж бакі распірае.
Робіцца яшчэ больш трывожна. Не гэтак даўно такія ж самыя паганыя прыступы пакацілі мяне на аперацыйны стол. Няўжо — апендыцыт? Тады лекаў, аб якіх ён гаворыць, — ні ў якім разе! I не цяпло трэба, а лёд…
Непрыкметна адключаю грэлку і адразу спяшаюся ўніз.