Terry Pratchett
Kosiarz
Taniec morris znany jest we wszystkich zamieszkanych światach multiwersum.
Tańczy się go pod błękitnym niebem, by uczcić przebudzenie gleby, i pod nagimi gwiazdami, ponieważ nadchodzi wiosna i przy odrobinie szczęścia dwutlenek węgla znowu odtaje. Przymus tańca odczuwają głębinowe morskie istoty, które nigdy nie widziały słońca, i mieszkańcy miast, których jedyny kontakt z naturą polega na tym, że kiedyś swoim volvo przejechali owcę.
Tańczony jest w sposób niewinny przez brodatych młodych matematyków, do wtóru amatorskiego akordeonowego wykonania Lokatora pani Widgery, albo bezlitośnie, przez Zespół Morris-Ninja z Nowego Ankh, który potrafi robić niezwykłe rzeczy ze zwykłą chustką i dzwoneczkiem.
I nigdy nikt nie tańczy go właściwie.
Wyjątkiem jest Dysk, płaski i spoczywający na grzbietach czterech słoni, płynących przez kosmos na skorupie Wielkiego A'Tuina, żółwia świata.
I nawet tam tylko w jednym miejscu tańczą morrisa jak należy. To mała wioska w górskim łańcuchu Ramtopów, gdzie wielką i prostą tajemnicę przekazuje się z pokolenia na pokolenie.
Mężczyźni tańczą tam pierwszego dnia wiosny, w tył i w przód, z dzwonkami uwiązanymi u kolan, w powiewających białych koszulach. Ludzie przychodzą popatrzeć. Potem piecze się na rożnie wołu. Powszechnie uznaje się to za miłą okazję do rodzinnej wycieczki.
Ale nie na tym polega tajemnica.
Tajemnicą jest inny taniec.
Jednak nie zdarzy się on jeszcze przez dłuższy czas.
Rozbrzmiewa tykanie, jakby wielkiego zegara. I rzeczywiście, na niebie tkwi zegar i spływa z niego tykanie świeżo wybitych sekund.
A przynajmniej wygląda jak zegar. Ale w istocie jest przeciwieństwem zegara, a największa wskazówka okrąża tarczę tylko raz.
Pod zamglonym niebem rozciąga się równina. Pokrywają ją łagodnie falujące krzywizny, które — gdybyśmy oglądali je z daleka — mogłyby nam przypominać coś innego. Ale gdybyśmy oglądali je naprawdę z daleka, bylibyśmy bardzo zadowoleni, że jesteśmy daleko.
Tuż nad równiną unoszą się trzy szare postacie. To, czym są, nie da się opisać w zwykłym języku. Niektórzy nazwaliby je cherubinami, chociaż absolutnie nie mają rumianych policzków. Można zaliczyć je do tych, którzy pilnują, by działała grawitacja i by czas pozostawał oddzielony od przestrzeni. Nazwijmy je audytorami. Audytorami rzeczywistości.
Toczą ze sobą rozmowę, choć nic nie mówią. Nie muszą mówić. Właśnie zmienili rzeczywistość tak, że już to powiedzieli.
Któryś powiedział: Nigdy nie stało się nic podobnego. Czy możemy to zrobić?
Któryś powiedział: Trzeba to zrobić. Pojawiła się osobowość. A osobowości się kończą. Tylko siły mogą przetrwać.
Powiedział to z niejaką satysfakcją.
Któryś powiedział: Poza tym… Zdarzały się nieregularności. Kiedy występuje osobowość, muszą wystąpić nieregularności. To powszechnie znany fakt.
Któryś powiedział: Czy pracował nieefektywnie?
Któryś powiedział: Nie. Pod tym względem nie możemy mu nic zarzucić.
Któryś powiedział: O to właśnie chodzi. Ważne jest słowo „mu”. Bycie osobowością zmniejsza efektywność. Nie chcemy, żeby to się rozpowszechniło. Wyobraźmy sobie, że grawitacja rozwinie własną osobowość. Stwierdzi, przypuśćmy, że lubi ludzi.
Któryś powiedział: Zechce ich zgnieść w uścisku? Któryś powiedział — głosem, który byłby bardziej lodowaty, gdyby nie to, że miał już temperaturę zera absolutnego: Nie.
Któryś powiedział: Przepraszam. To taki mój drobny żarcik. Któryś powiedział: Poza tym czasami zastanawia się nad swoją pracą. Takie spekulacje są niebezpieczne.
Któryś powiedział: Co do tego nie ma wątpliwości. Któryś powiedział: A zatem jesteśmy zgodni? Któryś, który od pewnego czasu wydawał się nad czymś zastanawiać, powiedział: Jedną chwileczkę. Czy nie użyłeś przed chwilą zaimka liczby pojedynczej „mój”? Chyba nie rozwijasz sobie osobowości, co?
Któryś powiedział, zawstydzony: Kto? My?
Któryś powiedział: Gdzie wystąpi osobowość, pojawia się rozdźwięk.
Któryś powiedział: Tak, tak. Szczera prawda.
Któryś powiedział: No dobrze. Ale na przyszłość uważaj.
Któryś powiedział: A zatem jesteśmy zgodni?
Spojrzeli w górę, na widoczną na niebie twarz Azraela. Właściwie to twarz była niebem.
Azrael wolno skinął głową.
Któryś powiedział: Doskonale. Co to za miejsce?
Któryś powiedział: To świat Dysku. Płynie w przestrzeni na grzbiecie gigantycznego żółwia.
Któryś powiedział: Aha, to jeden z takich… Nie znoszę ich.
Któryś powiedział: Znowu zaczynasz. Użyłeś pierwszej osoby liczby pojedynczej.
Któryś posiedział: Nie! Nie! Nigdy nie używam liczby pojedynczej! A niech to…
Rozgorzał ogniem i spłonął tak, jak płonie niewielki obłoczek pary: szybko i bez zbędnego popiołu. Niemal natychmiast pojawił się następny, identyczny ze swym unicestwionym krewniakiem.
Któryś powiedział: Niech to będzie lekcja. Stać się osobowością to zakończyć swe istnienie. A teraz… ruszajmy.
Azrael przyglądał się, jak odpływają.
Trudno jest zgłębić myśli istoty tak ogromnej, że w rzeczywistej przestrzeni jej wielkość można określić tylko w terminach prędkości światła. Ale zwrócił swą gigantyczną masę i oczami, w których mogłyby zatonąć gwiazdy, wśród miliardów światów poszukał jednego płaskiego.
Na grzbiecie żółwia… Świat Dysku — świat i zwierciadło światów.
Brzmiało to interesująco. A w swym miliardoletnim więzieniu Azrael się nudził.
Oto pokój, gdzie przyszłość przelewa się w przeszłość przez zwężenie teraźniejszości.
Czasomierze stoją na półkach. To nie klepsydry, chociaż wyglądają tak samo. Nie służą do gotowania jajek jak te, które można kupić jako pamiątki, przyczepione do niewielkiej tabliczki z nazwą wybranego kurortu wypisaną przez kogoś o wyczuciu stylu godnym ciastka z galaretą.
Nawet nie piasek się w nich przesypuje. To sekundy, w nieskończoność zmieniające „zdarzy się” w „było”.
I każdy życiomierz ma wypisane imię.
A pokój pełen jest cichego szumu ludzkiego życia.
Wyobraźcie sobie tę scenę…
Dodajcie teraz ostre stukanie kości o kamienie — coraz bliższe.
Mroczna postać przesuwa się przez pole widzenia i sunie wzdłuż nieskończonych półek szeleszczącego szkła. Klik, klik… Oto klepsydra, której górna część jest już prawie pusta… Zdjęta z półki. I kolejna… Zdjęta. I więcej. O wiele więcej. Zdjęta, zdjęta.
To codzienna praca. A raczej byłaby nią, gdyby istniały tu dni.
Klik, klik… Czarna postać idzie cierpliwie wzdłuż półek.
I przystaje.
Waha się…
…ponieważ zauważyła małą złotą klepsydrę, niewiele większą od zegarka na rękę.
Nie było jej tu wczoraj. A raczej nie byłoby, gdyby istniało tu wczoraj.
Kościste palce obejmują znalezisko i unoszą do światła. Wypisano na niej imię — drobnymi wielkimi literami. To imię brzmi ŚMIERĆ.
Śmierć odstawił klepsydrę, ale po chwili wziął ją znowu. Piasek czasu się przesypywał. Śmierć na próbę odwrócił życiomierz — dla sprawdzenia. Piasek sypał się dalej, tyle że teraz z dołu do góry. Śmierć właściwie nie oczekiwał niczego innego.
To oznaczało, że nawet gdyby mogły tu istnieć dni jutrzejsze, to i tak ich nie będzie. Już nie.
Coś zadrżało w powietrzu za jego plecami. Śmierć odwrócił się powoli i powiedział do postaci falującej niewyraźnie w półmroku: