Кашчавая бясконца дапытвала ахвяраў пра каханьне. Тых, хто не хацеў зь ёй размаўляць, ці не мог нічога словамі пра сваё каханьне сказаць, катавала. Потым смактала нябожчыкаў, бы ледзянец, думаючы, што высмакча з закаханых Боскія пачуцьці. І дурэлі людзі ад страху, безнадзейнасьці.
І пачалі ў сьвеце зваць тутэйшых небаракамі, якія стогнуць, енчаць, сьлёзы льюць і перад любою свалатою кленьчаць. Дайшло да таго, што пачалі самі сабе труны і крыжы майстраваць, магілы капаць і сябе жывымі хаваць...
Але як ні шчыравала Сьмерць, а на кожнай ладзьдзі роспачы знаходзілася душа, якая не баялася, не скарылася, а... жартам і сьмехам чмур з ахвяр ськідвала, надзею ўсяляючы. І вар'яцела Сьмерць ад бясьсільля, бо сьмех аднаго шчырага беларуса ў Сьмерці гумар і надзею адбіраў ды шмат каму вяртаў.
Не змагла Сьмерць прыбраць усіх беларусаў. Раз-пораз над краінай чуліся іншыя крыкі, і зьяўляліся на вачах у мацярок іншыя сьлёзы -- сьлёзы радасьці. А хаты напаўняў дзіцячы сьмех... і радасныя песьні.
І тады зайздрасьць, што яна, Кашчавая, не можа паспытаць жаночай радасьці нараджэньня дзіцяці, балюча паліла яе косткі знутры. Ёй карціла пазбавіцца ад Боскай наканаванасьці вечнай самоты і паспытаць жаноцкага шчасьця. Шмат разоў чула, як людзі казалі, што пасьля народзінаў прыгажэйшай і прывабнай робяцца. І задумала Кашчавая незвычайнае – дзіця нарадзіць, пераўтварыцца ў прыгажуню й Лявона прываражыць. І народжаным – сынком задумала яшчэ больш жудасны жах на людзей навесьці.
У бяды свае званы. У злыдняў свае ачмуральныя сьвяты. У Сьмерці свае хітрыкі, звычкі, прымхі і завядзёнкі, а яшчэ ў яе ёсць свае слабасьці. Нялюдзкія, няжывыя, стылыя, як апёк снежаньскага маладзіка ў завірушных ваўкалачых прыцемках. Калі ў шчасьця пацалунак, дык у Сьмерці -- выскал, калі ў радасьці сьпеў, у гора -- сковыт. Замест сьмеху -- плач; ня кветка-чароўная, а выцьцё ў гушчары і драпежная зяпа на кожным лясным кроку; не прасьветлы дзень, а бясконцая ноч. Ці арабінавая, калі ўся нечысьць зь пекла на свае шабасныя ўгодкі збіраецца, а Бог бліскавіцамі меціць пачвар, грукатам зь нябёсаў жах наганяе: турыць назад у пекла. Ці самая доўгая і самая вусьцішна-таямнічая ноч, калі ўзімку грымоты грымяць і калі ніхто, акрамя Сьмерці, ня ведае, што гэта такое...
І вось аднойчы у гэтакую ноч, самую доўгую ўзімку, устала Сьмерць на дыбкі ад радасці, сакоча, як маладзіца перад спатканьнем, нясьпешна рыхтуецца да свайго сьвята. Вой, цяжка ёй даецца чаканьне ў хвалюючым прадчуваньні блізкай асалоды. І замітусілася Кашчавая -- носіцца па сьвеце, касою сьцінае жыцьці людзкія. І злятаюць з касы кроплі атрутныя, трапляючы ў нутро чалавека не як божая раса, а Сьмерці радасная сьляза. Але ўсё ж такі цягне час Кашчавая, марудзіць, і пакута яе, як мёд, чалавеку, бо разумее паганая, што сьвята чаканьня, сьвята -- як талер жабраку, неспадзеўку знойдзены пад дзьвярыма карчмы.
А сьвяточны клопат у Кашчавай гэтай ноччу адмысловы. Убраная ў вянкі з гора, у накідцы з бяды, у карунках з тугі і смутку ходзіць яна, урачыста пастуквае на марозе косткамі, сярод магіл. Пяшчотна прыцмоквае, мармыча штосьці сваё, толькі ёй зразумелае.
І стыне сэрца ў выпадковых падарожных, і адымаюцца ногі ў іх і рукі, высалопваецца язык, калі бачаць яны, як раптам, нібы на адзіны загад, выбух уськідваецца над могілкамі сьнежным дымам, як трашчаць і лопаюцца пад прамерзлым покрывам паўзгнілыя дамавіны, як выварочваюцца стылыя камякі зямлі пад рукамі-косткамі тых, у каго і пры жыцьці душы чорныя былі ды мёртвыя. І выпаўзаюць на месяцовае сьвятло пачвары, і сьхіляюць звыкла сьлізкія чарапы перад сваёй матухнай Сьмерцю. А тая, таксама застылая ва ўрачыстым разуменьні ўлады сваёй, нетаропка пералічвае гадаванцаў-паганцаў, паслугачоў гора, бяды і граху, яшчэ раз падсумоўвае, як сквапны старац - нарабаванае ў маладосьці багацьце, плён жорсткай сьмяротнай навалы.
А потым, калі падлічыць усіх да аднаго нябожчыкаў і памеціць тых, каго возьме на ачмуральнае свята ў гэтую жудасную ноч, хутчэй да рэчкі, да возера. Туды, дзе пад цьмяным лёдам сьцішана да часу дыхаюць віры, а на дне -- тапельцы, якія не вытрымалі выпрабаваньня жыцьцём. І пад вар'яцкі рогат узрадаваных мерцьвякоў уздымаюцца яны, міргаюць вырачанымі вачыма, б'юць рукамі-водарасьцямі аб лёд, замілавана пазіраюць з-пад яго на гаспадыню. І зноў вядзе Сьмерць сваю пачварную інвэнтарызацыю, загінаючы косткі на далонях, ускідваючы ў захапленьні яміны вачэй да халодных зорак. Ды нават зоркі тыя для Кашчавай - што вугольчыкі ці сонечныя зайчыкі – пякуць болем нясьцерпным і сьлепяць. А ў небе ловіць яна падміргванне дзірак чорных, якія чалавечаму воку нябачныя, і толькі вачніцам Кашчавай - гаючасьць. А дзіркі гэтыя – душа Сьмерці, што ўцягвае ў сябе з усёй зямлі чалавечыя пачуцьці й гонар, і годнасць, храбрасьць і адвагу, спачуваньне й дабрыню, зычлівасьць, любоў і каханьне. А выплёўваюць дзіркі смяротнай душы страх і злосьць, зайздрасьць і сквапнасьць, здрадніцтва і нявер’е. І, пакуль сьпяць людзі, вядзе Кашчавая сваю сьмяротную сяўбу, узорваючы душы людзкія снамі-жахліўцамі. Ды - ўзняўшы душы поўняю бліжэй да жэрлаў чорных.