А вось ужо на куце і Сымонка мосьціцца. Не ведае бедны, пад якую паху скрыпачку прыладзіць. Гэты не мужчына яшчэ, але і не дзіцё ўжо. Не так да стала яго цягне, як музыкі прагне, якою праз некаторы час і пральецца, прагу душаў гасьцей наталяючы.
-- На гэта і гарэлкі не трэба, музыкай зачараваны ды іншых цвяроза-раўнадушнымі не пакіне,-- каторы ўжо раз зьдзівіўся Выліваха, а сам позірк налева кінуў.
Ваяр Война. Чорны, няголены і нахабны. З тымі, хто волю нагой прыціскае, тады меч з ножнаў -- ластаўкай. Адзін супраць дзясятка, і толькі іскрынка вар'яцкай весялосьці ў вачах. А на сьцягу словы бліскавіцай: "Воля!"
Раптам Выліваху нібы жарам апякло. Позірк у позірку патануў. Незнаёмая, чарнявая, а ў вачах усё жыцьцё, уся музыка сьвету, кветкі палявыя, радасьць і смутак. Хто такая... адкуль... чыя? Але тут быццам вадой са студні хто акаціў. Узгадаў, чаго сяброў сабраў, у якую невядомую дарогу намерыўся і гаркнуў, як з печы саскочыў:
-- А ці не стаміліся вы чакаць, госьцейкі дарагія?
-- Чакаць -- плакаць і стагнаць! Медавуху піць -- весяліцца! І маладзіцца! -- звыкла падхапіў сябра Пэйцах. І як у сук уляпіў. Ажыла прыціхлая грамада. -- Налівай, браце, покуль ё што наліваць! Раз такі ўжо сабантуй, няма чаго чаркам парожніцца!
Салодкае імгненьне! Першая -- сьвятая. Выліваха спачатку зьеў кавалак мяса, наліў маленькі кілішак віна і пачаў піць ім "здароўе" гасьцей. Называў паасобку кожнага госьця, кранаў вусны кілішкам. Кожны, каго называў Выліваха, уставаў і адказваў тым самым Лявону.
Звычайна на першым тосьце за сталом стаяў такі гармідар, што ніхто нічога ня чуў. Але тут было інакш. Лявон зычыць госьцю здароўя, не сьпяшаецца называць прозьвішча наступнага, а ўважліва глядзіць у вочы, слухае зычэньне ў адказ, быццам выпрабоўвае яго на ролю паплечніка ці дарадцы, і адначасова разьвітваецца.
Калі першая -- сьвятая, то другая жыцьцёва-грахоўная... бо на адной назе не ходзяць. Трэцяя -- Бог тройцу любіць. Чацьвёртая, бо ў хаце колькі кутоў? Пятая за пятніцу і пяцярню, каб шаблю, чарку, сякеру і лёс надзейна трымалі... Цяжкая і слаўная праца! Але ніхто не кіне, раз талакой пачалі. І Бога памянулі, каб даў здароўя і нячысьціка закранулі, каб не заблытаў.
Там-сям ужо мацюжок ласкавы мужчынскі, сакатаньне жаноцкае, як срэбрам на аксаміт. А ў цэнтры стала, дзе ад патэльняў жар і водар, размова амаль што сур'ёзная, калі б не свавольнік Пэйцах. Слухае Лявон сяброў і душой адпачывае.
-- Не, вы, канечне, будзеце вельмі сьмяяцца і не паверыце, але я клянуся вам на Талмудзе, вы не можаце не ведаць, што гэта за кніга,-- гаварыў ўладальнік сівых пэйсаў, размахваючы рукамі. – І мой местачковы сусед Мікіта, ён не габрэй -- але ў кожнага свае недахопы, і я яму веру -- сам расказваў тое самае. Казаў, надоечы ў гаспадыні-хутаранкі парсюк чалавечым голасам загаварыў. За стол паспрабаваў сесьці, такім, вы ведаеце, важнікам, нават гарэлкі патрабаваў! Нібыта хацеў сказаць,-- Я, таксама чалавек і калі-небудзь яшчэ вамі пакірую.
-- Лухта, -- прамармытаў глуха Война, нетаропка прапускаючы ці то сёмую, ці то восьмую чарку. -- Пахмяляцца трэба, пан Пэйцах, своечасова і якасна... Але... Хто ж яго ведае. Мабыць, і праўда, не дай Божа. Няма горш пана, чым з хама...
З розных кутоў стала адгукнуліся госці:
-- А ў нашых краях таксама казалі, што баран за стол палез ды бляяць пачаў: "Я-я-я-а-с-п-а-д-а-р! Сем шкур здыму! Калі хто слухацца не будзе!".
-- Не, не так было,-- устраў другі госць,-- не баран, а казёл, ды рагамі пачаў бліны калоць, да столі кідаць ды ротам лавіць, а барадой у сьмятану ўмачаць. І пагрозьліва лаяцца: "Я гаспадаром буду, а хто слухацца ня будзе, як блін падкіну: сракай аб столь, пузам аб стол, ды рагамі на вушы пастаўлю...”
-- Брыдоцьце! -- узьвіўся Пэйцах.-- Чалавекапарсюкоў разьвялося. Жах! Вось бы іх маткі ў траву павысцыкалі!
Грымнуў рогат, і завяла грамада гаворку пра ведзьмакоў-пачвар, пра ноч арабінавую-вераб'іную, пра жахі-прывіды.
А тут якраз пад размову тарты пачалі рэзаць, а зь іх пырхнулі жывыя птушкі! Ды крыламі па насах гасьцям шморгнулі. Мужчыны моўчкі адхіснуліся, а жанчыны -- ў віск.
Нехта, дасьведчаны, спытаў у Лявона:
-- А качка запечаная з жывым сэрцам ці будзе?!
Лявон спахмурнеў. Ён аднойчы бачыў гэткую страву ў магната... Качку пяклі паступова, а сэрца, каб захаваць жывым, увесь час абкладвалі халоднымі мокрымі анучкамі. Уся качка запякалася, апрача сэрца. Так яе і падавалі гасцям. Не ўсякі кухар мог так прыгатаваць, дакладней з тутэйшых ніхто не мог, з-за мяжы майстроў выпісвалі. Лявон гідзіўся, калі госьці прагна рэзалі птушку, правяралі, ці б'ецца сэрца, а некаторыя яго выразалі і тут жа пачыналі жаваць-плямкаць... Былі і такія, што глыталі жывое сэрца і слухалі, ці тахтае яно ў жываце. Выліваха не вытрываў зьдзеку з жывога боскага тварэньня, не змог без агіды глядзець на нелюдзтва -- выбег з-за стала.