Same estas kun la stelumaĵoj, kiuj iafoje ekaperas kun la aspekto de iom kompaktaj garboj aŭ faskoj, dank'al la kuntiriĝo de la okulmuskoloj, kaj kiuj ordinare ne translimas la rondon de la iriso.
Tiaj iluzioj povas esti nenio krom la rezultato de ne- kompleta observado. Kiu ajn serioze studis la naturon de la Spiritoj per ĉiaj rimedoj, kiujn la praktika scienco disponigas al la homo, tiu komprenas, kiom da infaneca enhavas tiuj iluzioj. Kiel ni kontraŭbatalas la senpri- pensajn teoriojn, per kiuj oni atakas la manifestiĝojn, kiam tiuj teorioj baziĝas sur la nekonado de la faktoj, tiel same ni devas peni detrui la malverajn ideojn, kiuj elmontras pli da entuziasmo, ol da konsideremo, kaj kiuj, pro tio mem, pli malutilas, ol utilas, rilate la nekredem- ulojn, jam mem inklinantajn elserĉi la ridindan flank- on de ĉio.
La perispirito, kiel oni vidas, estas la principo de ĉiaj manifestiĝoj. De kiam oni ĝin ekkonis, oni ek- havis la ŝlosilon de multego da fenomenoj. Tiu konado ebligis al la spiritisma scienco fari grandegan paŝon kaj kondukis ĉi tiun novan vojon, liberigante ĝin el ĉiu supernatura karaktero. De la Spiritoj mem, ĉar bone notu al vi, ke tio estis ili, kiuj indikis al mi la vojon, mi ricevis la klarigon de la agado de la Spiritoj sur la materion, de la movado de la inertaj korpoj, de la bruoj kaj de la aperoj. Tie oni trovas ankaŭ la klarigon de pluraj aliaj fenomenoj, kiujn mi ankoraŭ devas ekza- meni, antaŭ ol transiri al la studado de la ĝustadiraj komunikaĵoj. Ĉi tiujn oni komprenos des pli klare, ju pli bone oni konos la unuajn kaŭzojn. Kiu ĝuste kom- prenis tiun principon, tiu facile ĝin aplikos al la diversaj faktoj, kiuj povos sin prezenti al lia observado.
For de mi estas la pretendo rigardi la ĵus pre- zentitan teorion kiel absolutan kaj kiel la lastan vorton; ĝin sendube kompletigos aŭ korektos kun la tempo nov- aj studoj, sed, kiel ajn nekompleta aŭ neperfekta ĝi estas ankoraŭ hodiaŭ, ĝi tamen povas kunhelpi al la ekscio pri la ebleco de la faktoj el kaŭzoj, kiuj havas nenion supernaturan. Se ĝi estas hipotezo, oni tamen ne povas ne rekoni en ĝi la meriton de racieco kaj probableco, kaj
ĝi ja valoras tiom, kiom ĉiuj klarigoj, kiujn donas la
neigantoj, por pruvi, ke en la spiritismaj fenomenoj ĉio estas nur iluzio, fantasmagorio kaj artifiko.
Teorio de la halucino
Kiuj ne konsentas la ekziston de la senkorpa kaj nevidebla mondo, tiuj pensas, ke ili klarigas ĉion per la vorto halucino. La difino de ĉi tiu vorto estas konata al ĉiu, nome: eraro, iluzio de iu homo, kiu kredas, ke li havas perceptojn, kiujn li efektive ne havas. La origina vorto estas la latina hallucinari (erari), kiu siavice venas de ad lucem. Sed, kiom mi scias, la scienculoj ĝis hodiaŭ ne eldiris ĝian fiziologian kaŭzon.
Se, kiel ŝajnas, ili malkaŝis ĉiujn sekretojn de la optiko kaj de la fiziologio, kial do ili ankoraŭ ne klarigis la naturon kaj la fonton de la bildoj, kiuj montriĝas al la spirito en iaj cirkonstancoj?
Ili volas klarigi ĉion laŭ la leĝoj de la materio: nu, bone; ili do, laŭ tiuj samaj leĝoj, starigu ian teorion de la halucino: ĉu bona, ĉu malbona, ĝi estus tamen ia klarigo.
La kaŭzon de la sonĝoj la scienco neniam eldiris; la scienco atribuas la sonĝojn al ia efiko de la imagemo, sed ĝi ne difinas la imagemon kaj ankaŭ ne, kiel ĉi tiu formas tiujn tiel klarajn kaj tiel netajn bild- ojn, kiuj iafoje sin montras al ni. Tio estas klarigo de unu nekonata afero per alia same nekonata: la demando restas do ĉe la sama staro. La sonĝoj, oni diras, estas rememoraĵo el la hieraŭaj zorgoj; sed eĉ se oni ak- ceptus ĉi tiun solvon, kiu solvo ja ne estas, restus an- koraŭ ekscii, kio estas tia magia spegulo, kiu tiele kon- servas la stampon de la aferoj; kiel klarigi precipe tiujn vidojn de aĵoj realaj, kiujn oni neniam vidis en mal- dormo kaj pri kiuj oni neniam antaŭe pensis? Nur Spi- ritismo povis doni al ni la ŝlosilon de tiu kurioza fenomeno, kiun ni tute ne atentas ĝuste dank'al ĝia ordinareco mem, kiel ĉiujn mirindaĵojn de la Naturo, kiujn ni mal- ŝate taŭzas.
La scienculoj konsideris la halucinon ne inda je ilia atento; ĉu reala, ĉu ne, ĝi estas tamen fenomeno, kiun la fiziologio devas kapabli klarigi, ĉar alie ĝi konfesus sian nesufiĉan kompetentecon. Se iu scienculo iam en- treprenos doni de la halucino ne ian difinon, ni nin in- terkomprenu, sed fiziologian klarigon, ni vidos, ĉu lia teorio solvas ĉiajn okazojn; li ne prisilentu precipe la tiel ordinarajn aperojn de homoj ĉe la momento de ties morto; li diru, kial kuntrafiĝas la apero kun la morto de la homo.
Se tio estus ia unuopa fakto, oni povus alkalkuli ĝin al hazardo, sed ĝi estas tro ofta, ke oni atribuu ĝin al la hazardo, kiu ja ne faras tiajn ripetojn. Se alme- naŭ la imagemon de tiu, kiu vidas aperaĵon, ekfrapus la penso, ke tiu homo estis tuj mortonta, konsentite; sed la aperanto estas plej ofte tiu homo, pri kiu oni la plej malmulte pensas: sekve la imagemo neniel parto- prenas en tio. Ankoraŭ malpli kontentige oni povas klar- igi per la imagemo la tute nekonatajn cirkonstancojn de ies morto.
La halucinismanoj eble diros, ke la animo (se nur ili akceptas la ekziston de ia animo) travivas moment- ojn de superekscitiĝo, kiam ĝiaj kapabloj estas ekzalt- itaj: mi konsentas; sed kiam tio, kion ĝi vidas, estas reala, tiam ĝi jam ne estas iluzio. Se en sia ekzaltiteco la animo vidas ion forestantan, ĝi do transportiĝas tien; sed se nia animo povas transportiĝi al forestanta homo, kial do la animo mem de ĉi tiu ne povus transportiĝi al ni? En sia teorio de la halucino ili bonvolu konsideri ĉi tiujn faktojn kaj ne forgesi, ke iu teorio, kontraŭ kiu oni povas prezenti neigantajn faktojn, estas nepre mal- vera aŭ nekompleta.
Atendante de ili la necesan klarigon, mi nun provos eldiri kelke da ideoj en ĉi tiu rilato.
113. La faktoj pruvas, ke okazas efektivaj aperoj de Spiritoj, kiujn la spiritisma teorio perfekte klarigas kaj kiujn povas nei nur tiuj homoj, kiuj akceptas nenion ekster la organa korpo; sed, krom la efektivaj vidoj, ĉu okazas ankaŭ halucinoj laŭ la ordinara senco de ĉi tiu vorto? Ili estas eksterdubaj. Kia estas ilia fonto? La
Spiritoj mem ja kondukas nin sur la ĝustan vojon, ĉar la klarigo, ŝajnas al mi, troviĝas tuta en la respondoj, donitaj al la jenaj demandoj:
Cu la vidaĵoj estas ĉiam realaj? Cu iafoje ili ne estas efiko de halucino? Kiam, en sonĝo aŭ en alia oka- zo, oni vidas ekzemple la diablon aŭ aliajn neekzistant- ajn fantaziaĵojn, ĉu tio ne estas ia kreaĵo de la imagemo?
"Gi estas tia kreaĵo kelkafoje; kiam la menson frapas iaj impresaj legaĵoj aŭ rakontoj pri sorĉaĵoj, tiam oni ilin rememoras kaj kredas, ke oni vidas tion, kio ja ne ekzistas. Sed ni jam diris ankaŭ, ke la Spirito, en sia duonmateria envolvaĵo, povas preni sur sin ĉiajn form- ojn, por manifestiĝi. Ia mokŝercema Spirito povas do aperi kun kornoj kaj ungegoj, se tio plaĉas al li, por sin amuzi pri la homa kredemeco, tiel same, kiel bona Spi- rito povas montriĝi kun flugiloj kaj brilradia aspekto."
Cu oni povas rigardi kiel aperaĵojn la figurojn kaj aliajn bildojn, ofte montriĝantajn en nia duondormo aŭ simple tiam, kiam ni fermas la okulojn?
"De la momento, kiam la sentumoj malvigliĝas, la Spirito liberiĝas kaj povas vidi, malproksime aŭ proksi- me, tion, kion li ne povus vidi per la okuloj mem. Tiuj bildoj estas ofte vidaĵoj, sed ili povas esti ankaŭ efiko de la impresoj, kiujn la vidado de iaj objektoj postlasis en la cerbo, kiu konservas iliajn postesignojn tiel same, kiel ĝi konservas tiujn de la sonoj. Liberiĝinte, la Spirito tiam vidas en sia propra cerbo tiujn stampojn, kiuj tie fiksiĝis kvazaŭ sur dagerotipa plato. Ilia diverseco kaj konfuziteco formas strangajn kaj nedaŭrajn tutaĵ- ojn, kiuj preskaŭ tuj disfumiĝas, malgraŭ la penoj, kiujn oni faras, por ilin reteni. Al iu simila kaŭzo oni devas atribui iajn fantaziajn aperaĵojn, kiuj estas neniel realaj kaj ofte sin prezentas dum malsaneco."