panowie. I byli dla mnie tyle łaśkawi, że niełatwo wzruszę się widokiem nawet
tak wielkich, jakich... nie znajdę w Warszawie.
- A... A!... - szepnął pan Tomasz i ukłonił mu się. Wokulski zdumiał się.
„Oto fagas! -.przemknęło mu przez głowę. - I ja... ja!... miałbym z takimi ludźmi
robić sobie ceremonie?..”
Pan Łęcki wziął go pod rękę i w sposób bardzo uroczysty wprowadził do
pierwszego salonu, gdzie byli sami mężczyźni.
- Widzisz pan: hrabia... - zaczął pan Tomasz.
- Znam - odparł Wokulski, a w duchu dodał: - „Winien mi ze trzysta rubli...”
- Bankier... - objaśniał dalej pan Tomasz. Ale nim powiedział nazwisko, bankier
sam zbliżył się do nich i przywitawszy Wokulskiego rzekł:
- Bój się pan Boga, z Paryża ogromnie ekscytują nas o te bulwary... Czy pan im
odpowiedziałeś?
- Pierwej chciałem porozumieć się z panem - odparł Wokulski.
- Więc zejdźmy się gdzie. Kiedy pan jesteś w domu?
- Nie mam stałej godziny, wolę być u pana.
- To wstąp pan do mnie we środę na śniadanie i raz skończmy.
Pożegnali się. Pan Tomasz czulej przycisnął ramię Wokulskiego.
- Jenerał... - zaczął.
88
Jenerał ujrzawszy Wokulskiego podał mu rękę i przywitali się jak starzy
znajomi.
Pan Tomasz stawał się coraz tkliwszym dla Wokulskiego i zaczynał dziwić się
widząc, że kupiec galanteryjny zna najwybitniejsze osobistości w mieście, a nie
zna tylko tych, którzy odznaczali się tytułem albo majątkiem, nic zresztą nie
robiąc.
Przy wejściu do drugiego salonu, gdzie było kilka dam, zastąpiła im drogę
hrabina Karolowa. Koło niej przesunął się służący Józef.
„Rozstawili pikiety - pomyślał Wokulski - ażeby nie skompromitować
dorobkiewicza. Grzecznie to z ich strony, ale...”
- Jakże się cieszę, panie Wokulski - rzekła hrabina odbierając go panu
Tomaszowi - jakże się cieszę, że spełniłeś moją prośbę... Jest tu właśnie osoba,
która pragnie poznać się z panem.
W pierwszym salonie ukazanie się Wokulskiego zrobiło pewną sensację.
- Jenerale - mówił hrabia - hrabina zaczyna nam sprowadzać kupców
galanteryjnych. Ten Wokulski...
- On taki kupiec jak ja i pan - odparł jenerał.
- Mój książę - mówił inny hrabia - skąd wziął się tu ten jakiś Wokulski?
- Zaprosiła go gospodyni - odparł książę.
- Nie mam przesądu co do kupców - ciągnął dalej hrabia - ale ten Wokulski,
który zajmował się dostawą w czasie wojny i zrobił na niej majątek...
- Tak... tak... - przerwał książę. - Ten rodzaj majątków bywa zwykle niepewny,
ale za Wokulskiego ręczę. Hrabina mówiła ze mną, a ja zapytywałem oficerów,
którzy byli na wojnie, między innymi mojego siostrzeńca. Otóż o Wokulskim
było jedno zdanie, że dostawa, której się on dotknął, była uczciwa. Nawet
żołnierze, ile razy dostali dobry chleb, mówili, że musiał być pieczony z mąki
od Wokulskiego. Więcej hrabiemu powiem - ciągnął książę - że Wokulski, który
swoją rzetelnością zwrócił na siebie uwagę osób najwyżej położonych; miewał
bardzo ponętne propozycje. W styczniu tego oto roku dawano mu dwakroć sto
tysięcy rubli tylko za firmę do pewnego przedsiębiorstwa i nie przyjął...
Hrabia uśmiechnął się i rzekł:
- Miałby więcej o dwakroć sto tysięcy rubli...
- Miałby, ale nie byłby dziś tutaj - odparł książę i kiwnąwszy głową hrabiemu
odszedł.
- Stary wariat - szepnął hrabia, pogardliwie spoglądając za księciem.
W trzecim salonie, dokąd wszedł z hrabiną Wokulski, znajdował się bufet
tudzież mnóstwo większych i mniejszych stolików, przy których dwójkami,
trójkami, nawet czwórkami siedzieli zaproszeni. Kilku służących roznosiło
potrawy i wina, a dyrygowała nimi panna Izabela, widocznie zastępując
gospodynię. Miała na sobie bladoniebieską suknię i wielkie perły na szyi. Była
tak piękna i tak majestatyczna w ruchach, że Wokulski patrząc na nią
skamieniał.
„Nawet marzyć o niej nie mogę!...” - pomyślał z rozpaczą.
89
Jednocześnie we framudze okna spostrzegł młodego człowieka, który był
wczoraj na grobach, a dziś siedział sam przy małym stoliczku nie spuszczając
oka z panny Izabeli.
„Naturalnie, że ją kocha!” - myślał Wokulski i doznał takiego wrażenia, jakby
owionął go chłód grobu.
„Jestem zgubiony” - dodał w duchu.
Wszystko to trwało kilka sekund.
- Czy widzisz pan tę staruszkę między biskupem i jenerałem? - odezwała się
hrabina. - Jest to prezesowa Zasławska, moja najlepsza przyjaciółka, która
koniecznie chce pana poznać. Jest panem bardzo zajęta - ciągnęła hrabina z
uśmiechem - jest bezdzietna i ma parę ładnych wnuczek. Zróbże pan dobry
wybór!... Tymczasem przypatrz się jej, a gdy ci panowie odejdą, przedstawię
pana. A... książę...
- Witam pana - odezwał się książę do Wokulskiego. - Kuzynka pozwoli?...
- Bardzo proszę - odparła hrabina. - Macie tu panowie wolny stolik... Ja
opuszczę was na chwilę...
Odeszła.
- Siądźmy, panie Wokulski - mówił książę. - Wybornie zdarzyło się, ponieważ
mam do pana ważny interes. Wyobraź pan sobie, że pańskie projekta wywołały
wielki popłoch między naszymi bawełnianymi fabrykantami... Wszak dobrze
powiedziałem - bawełnianymi?...
Oni utrzymują, że pan chce zabić nasz przemysł... Czy istotnie konkurencja,
którą pan stwarza, jest tak groźna?...
- Mam wprawdzie - odparł Wokulski - u moskiewskich fabrykantów kredyt do
wysokości trzech, nawet czterech milionów rubli, ale jeszcze nie wiem, czy
pójdą ich wyroby.
- Straszna!... straszna cyfra! - szepnął książę. - Czy nie widzisz pan w niej
istotnego niebezpieczeństwa dla naszych fabryk?
- Ach, nie. Widzę tylko nieznaczne zmniejszenie ich kolosalnych dochodów, co
zresztą mnie nie obchodzi. Ja mam obowiązek dbać tylko o własny zysk i o
taniość dla nabywców; nasz zaś towar będzie tańszy.
- Czy jednak rozważyłeś pan tę kwestię jako obywatel?... - rzekł książę ściskając
go za rękę- My już tak niewiele mamy do stracenia...
- Mnie się zdaje, że jest to dość po obywatelsku dostarczyć konsumentom
tańszego towaru i złamać monopol fabrykantów, którzy zresztą tyle mają z nami
wspólnego, że wyzyskują naszych konsumentów i robotników.
- Tak pan sądzisz?... Nie pomyślałem o tym. Mnie zresztą nie obchodzą
fabrykanci, ale kraj, nasz kraj, biedny kraj...
- Czym można panom służyć? - odezwała się nagle, zbliżywszy się do nich,
panna Izabela.
Książę i Wokulski powstali.
- Jakże jesteś dziś piękna, kuzynko - rzekł książe ściskając ją za rękę. - Żałuję
doprawdy, że nie jestem moim własnym synem... Chociaż - może to i lepiej! Bo
90
gdybyś mnie odrzuciła, co jest prawdopodobne, byłbym bardzo nieszczęśliwy...
Ach, przepraszam!... - spostrzegł się książę. - Pozwolisz, kuzynko, przedstawić
sobie pana Wokulskiego. Dzielny człowiek, dzielny obywatel... to ci wystarczy,
wszak prawda?..
- Miałam już przyjemność... - szepnęła panna Izabela odpowiadając na ukłon.
Wokulski spojrzał jej w oczy i dostrzegł takie przerażenie, taki smutek, że go
znowu opanowała desperacja.
„Po com ja tu wchodził?...” - pomyślał.
Spojrzał na framugę okna i znowu zobaczył młodego człowieka, który ciągle
siedział sam nad nietkniętym talerzem zasłaniając oczy ręką.
„Ach, po com ja tu przyszedł, nieszczęśliwy...” - myślał Wokulski czując taki
ból, jakby mu serce wyrywano kleszczami.
- Może pan choć wina pozwoli? - pytała panna Izabela przypatrując mu się ze
zdziwieniem.
- Co pani każe - odparł machinalnie.
- Musimy się lepiej poznać, panie Wokulski - mówił książę. - Musisz pan