Odzywała się głosem groźnym w swej boleści druga postać, stojąca przy łożu… Siwa głowa trzęsła się, głęboko zapadłe oczy błyskały ponuro… podnosiła się wysoko dłoń o palcach skrzywionych jak szpony.
– Znowu Mina Frumkin, stara żydówka… – tłucze się pod czaszką myśl i szybuje, jak nietoperz, błyskawicznie, bez szmeru.
Lecz zjawa szeptać zaczyna gorąco i gniewnie:
– Nie oszukasz siebie! – Próżno!… Musisz poznać mnie… Jam matka twoja!… Uczyłam ciebie miłości dla ludu uciemiężonego… pobudzałam do rzucenia mu promienia światła… krzewiłam wiarę w potęgę najwyższą, która jest wszystkiem i poza którą – nie masz nic… Przelałeś morze krwi… rozpętałeś dzikie żądze ciemnego ludu… na zbrodnie posłałeś go… na Boga rękę zbrodniczą podniosłeś… Szalony, nie wiesz, że przesądzone są drogi życia ludzi i ludów! Nic nie uczynisz poza tem!… Każden wysiłek dumny zginie w głębinie wieków, jak ziarnko piasku na pustyni… Zostanie po nim wspomnienie czarne i imię twoje znienawidzone, przeklinane przez pokolenia, aż staniesz się marą obłędną i utoniesz w niepamięci po wieki wieków… Przeklęty bądź!…
Zbierał całą wolę, wszystkie siły, słabą, zdrętwiałą ręką zrzucał ze stolika flaszki i szklanki, budził dozorujących go ludzi i syczał:
– Nie śpijcie!… Nie śpijcie… Oni mnie zamordują… Brat… Matka… Helena… Dora… Sie-laninow… wszyscy, wszyscy czyhają na mnie!… Nie śpijcie!… Błagam… rozkazuję!…
Powoli, słabnąc, przeminęła gorączka a z nią razem odeszły majaki nocne, zjawy okrutne, nielitościwe.
Lenin już siadywał na łóżku i przeglądał dzienniki. Dowiedział się o wszystkiem.
Wojna skończona! Rewolucja hula po świecie! Komunizm wzmaga się i potężnieje. Jego mózg – dzieła Róża Luxemburg, serce jego płomienne – Karol Liebknecht i ręka żelazna -Leon Jogiches działają, rozbijając szeregi ugodowców socjalistycznych i ciosy zadając przerażonym imperjalistom!
Cóż wobec tych radosnych wypadków znaczyły wysiłki Anglji i Francji, aby zwolnionym, niepotrzebnym na froncie materjałem wojennym wzmocnić siły kontrrewolucji w Rosji? Proletariat w Europie powstanie i zwycięży, a wtedy…
– Precz głupie, bezsilne zjawy – wytwory mózgu, trawionego gorączką! – myślał Lenin. -Jakże nędznie brzmią głosy wasze, jakże bezsilne i jałowe są groźby i śmieszne – przekleństwa, strachy na małe dzieci nierozumne!
O wszystkiem teraz zapomniał Lenin; porwały go całkowicie wypadki. Żył w nich i dla nich. Zwoływał komisarzy – kolegów, doradzał, pouczał, wahających się przekonywał, do nowych czynów popychał, pisał dla nich mowy, projektował wiece, kongresy, kierował wszystkiem.
Widział i rozumiał, że praca kipiała. Był przekonany, że powodzenie „białych" armij powinno się skończyć prędko, bo już zdarzały się w nich wypadki zdrady, zamieszek i rozkładu. jak tu i ówdzie kontr-rewolucyjni generałowie przebąkiwali nieopatrznie o powrocie do dawnego ustroju monarchicznego, przerażając i podnosząc przeciwko sobie włościan, robotników, żołnierzy i zwiększając tarcia pomiędzy różnemi rządami dzielnicowemi, istniejące-mi w Rosji.
Smiał się cicho Lenin, oczy mrużył i ręce zacierał.
Wkrótce chodzić zaczął, jeszcze niepewnie, chwiejnie, potykając się co chwila i przystając, aby odetchnąć, nabrać sił, ledwie tlejących w jego barczystem ciele.
Przybywały delegacje nieraz z dalekich miejscowości, aby ujrzeć na własne oczy dyktatora, przekonać się, że żyje, że jest gotów do walki, do obrony wspaniałych zdobyczy rewolucji.
Odwiedzały go grupy robotników, ukradkiem przed „Białymi" przedzierających się z południa, z kopalni węgla i żelaza, z fabryk metalurgicznych na Uralu, z warsztatów i tkackich, położonych w obwodzie moskiewskim; przychodzili poważni, zaniepokojeni i skupieni chłopi z bliskich i dalekich wsi.
Ze wszystkimi rozmawiał Lenin, przyjaźnie, jak równy z równymi, rozumiejąc każdą myśl i najmniejszy odruch duszy, wypytując uważnie, zadając niespodziewane pytania, wyjaśniając to, czego nie dopowiadali, lub nie chcieli wyznać delegaci.
Robotnicy utyskiwali na wyczerpujące prace przymusowe, złe odżywianie, brak potrzebnych instrumentów i surowe kary.
– Nawet dawniej tego nie było! – oburzonym głosem skarżył się przed Leninem stary robotnik. – Pracowaliśmy dziesięć godzin, jedliśmy dosyta, mogliśmy kupować, co się zechciało, za złe obejście awantury robiliśmy, strajki, bunty. A teraz? mamy tylko stęchły chleb z plewami, suchą rybę śmierdzącą; towarów żadnych; żony nasze i my sami chodzimy, jak żebracy, dzieci też nic nie mają; napół nagie, bose nie mogą z domu wyjść, ani do szkoły, ani na zabawę… Pracujemy po 12 godzin, nie licząc dodatkowej roboty, dobroczynnej, na rzecz państwa w dni świąteczne?!
Jeżeli policzyć, to po 14 godzin wypadnie!… Jeżeli nie wyjść w swoim czasie-bez chleba zostawiają nas komisarze, do sądu ciągną, a jak się powtórzy, to i pod mur stawiają…
Lenin słuchał i oczy mrużył, myśląc:
– Można tak rządzić, póki szaleje wojna… A co będzie, gdy się skończy? Jak damy sobie radę? Robotnikom odpowiadał z dobrotliwym uśmiechem:
– Trudno, towarzysze! Wasze państwo, wasz rząd… Musicie zwyciężyć kontrrewolucję, wtedy inaczej będzie… Wkrótce połączymy się z zachodnimi towarzyszami. Wszystkiego będziecie mieć w bród, gdy zajrzymy do kieszenie europejskich burżujów! Bogactw nazbierali oni dla was niewyczerpane zasoby! Cierpliwości! Tymczasem – wszystko dla zwycięstwa proletarjatu! Nie uskarżajcie się, nie zniechęcajcie, pracujcie ze wszystkich sił, bo koniec już blisko! Wierzcie mnie!
Odchodzili z przebłyskami nadziei w sercach, zachwyceni prostotą, szczerością i zrozumieniem ich krzywdy przez „swego Iljicza".
Lenin po ich odejściu notował sobie nazwiska delegatów, a sekretarz wyprawiał do prezesów Rad i „czeki" listy poufne, aby zwrócono na niezadowolonych robotników baczną uwagę i stanowczo przecięto rosnące protesty.
Chłopi głuchemi głosami zanosili skargi „ziemi".
– Nie możemy ścierpieć rozpanoszonej „biedoty", tych nicponiów, marnujących ziemię, krzywdzących prawdziwych ziemiorobów! nie poznajemy wsi; nieprawość wszelka, ohyda miejska trap nas! To – nieporządek! Tak nie wolno z chłopami postępować! My pocimy się, karki gniemy, ręce, nogi zbijamy sobie przy pracy, a tu przyjeżdżają łobuzy w skórzanych kurtkach i wszystko zabierają! Pocóż pracujemy wtedy? To nie podług prawa! Nie! Dać -damy, ino tyle, ile możemy, po sprawiedliwości. Patrz sam, Włodzimierzu Iljiczu, co się dzieje! Wieśniacy w Tambowskiej guberni zaczęli pracować tylko tyle, ile dla rodziny wystarczy! Gdzie tam! Przyjechali komisarze, nabrali zakładników i zagrozili, że rozstrzelają ich, jeżeli chłopi nie będą uprawiali całej roli, jeżeli chłopi nie będą uprawiali całej roli. myślała „ziemia", że to pogróżka dla strachu, a oni pięciu-dziesięciu chłopów postawili pod mur, no, i skończyli z nimi! Tak z nami nie igrajcie, bo to się musi skończyć źle! My dawno wzięlibyśmy się za karabiny i siekiery, ino wojna nam zbrzydła, a tej posoki mamy pod same gardło! Cierpimy jeszcze, ale na wszystko przychodzi koniec, Iljiczu! Na wszystko! Powiedz swoim komisarzom, aby po sprawiedliwości rządzili, łobuzów-hołotę zabrali od nas, bo my ich wyrżniemy, jak chwasty na polu…
Lenin zamienił się w słuch, kiwał głową, wyrażał współczucie, obiecywał upomnieć komisarzy, aby nie krzywdzili „ziemi". W duchu myślał:
– Acha! Wylazł burżuj… Potężny, o miljonie głów… uparty, cierpliwy nieskończenie, ale i groźny, jak potwór apokaliptyczny.
Nie odważał się przed nim na pogróżki i nie donosił władzom o śmiałych słowach i buntowniczych myślach włościan. Chciał, żeby mu wierzyli i byli pełni zaufania dla niego – takiego prostego w mowie, o chytrych oczach chłopskich i wesołej twarzy człowieka, który jakgdyby wczoraj odszedł od pługa, rozumie wszystkie potrzeby, biedy i krzywdy „ziemi".