Гаспадар, гарадзенец, стаяў на каленках, збіраў чарапок да чарапка і плакаў, прыгаворваючы:
- Я гэтулькі роботы робыв... Гліну копав, морозыв, возыв дохаты, потым мысыв, потым лыпыв, потым в піч ставыв, палыв, кожны горшчочэк выдьмухвав, абгладьвав... А воны?! Воны моі збаночкі павыкыдалы, побылы, патрушчылы... Коб на вас нэмоч, коб вам смолою вочы прочыстыло...
Аксана спыніла брычку. Кіўнула Кавальцу, каб падышоў. Бледны, сам не свой хлопец лупянуў пастронкам Інсургента, падцягнуў яго да брычкі. Воўк, таксама нечым перапалоханы, хаваўся Ясю ў ногі. Ясь так шчыльна заціскаў пастронак, на якім быў навязаны воўк, што той хрыпеў, высалапіўшы доўгі ружовы язык.
- Што тут здарылася? - спыталася Аксана.
- А то і здарылася, - злосна буркнуў Ясь. - А гэтага, - хлопец торкнуў за пастронак, - утаплю. Пачаплю камень на шыю і ў Гарынь...
- Ды што тут адбылося?
- Зайшоў купіць солі, - сказаў Ясь, заікаючыся, - а гэтага, - таўхануў нагой ваўка, - прывязаў да калодкі. Пакуль я тую соль купляў, на халеру яна мне здалася, гэты, - Ясь зноў таўхануў нагой ваўка, - неяк адблутаўся, падбег да воза і давай салому дзерці ў возе з гаршкамі. Яго і тычкай па спіне збабоўчылі, прагналі, а ён праз хвіліну з другога боку прыстроіўся. Тут ужо і дурному ясна, што нешта ў возе ёсць, калі туды лезуць-дабіраюцца. І якраз расейцы былі...
Ясь перадыхнуў, у твары было вялікае шкадаванне.
- І што далей?
- А што далей?! Жаўнеры раскідалі гаршчкі... А пад гаршкамі аж некалькі параненых... І сярод іх Артур...
- Артур? - выдыхнула аканомава.
Яна так уразілася навіной, што доўга не магла агойтацца.
- Дзе ён? Што з ім? - урэшце апанавалася аканомава. - Ён... здаровы?
- А то не... Жывы.
- Дзе ён? Куды яго павялі? - Уся пастава Аксаны паказвала вышэйшую ступень хвалявання.
- Забралі... У каманду ўнутранай аховы павялі... Фогель там, спраўнік... Ён, каб проста ехаў ці ішоў, і прайшоў бы. Не кранулі б... А то ўздумаў хавацца. Як той Тарас Бульба. Гэтая падла і выдала.
Ясь выцяў Інсургента пад зад нагой.
Аксана нацягнула лейцы, крыкнула на каня, стала выварочваць, каб ехаць да будынка, у якім змяшчалася каманда ўнутранай аховы, але спынілася, зноў паклікала Яся. Той падышоў да яе, валочачы Інсургента на вяроўцы, які ўпіраўся ўсімі лапамі.
- Я павешу яго... - ледзь не плачучы, сказаў Ясь. - Завалаку ў бліжэйшы лясок і павешу, гадзіну, здрадніка...
- Не чапай, - спакойна і сурова сказала Аксана. - Ты гэтага не зробіш. Ён не вінаваты. Ён помніць людзей. А цяпер слухай. Нашыя справы застаюцца нашымі справамі. Разумееш?
Ясь цяжка ўздыхнуў:
- Разумею.
- Наша сіла не ў колькасці. Наша сіла - у душы. Разумееш... Слухай далей, я паспрабую ўгаварыць Фогеля... Ведаю, што не адпусцяць, не той час, але пагавару. Ты ж накажы старому Буевічу. Няхай як хутчэй едзе сюды. Мы павінны вызваліць Артура. А Інсургента не чапай.
Аксана сцёбнула каня пужкай.
Ясь падняў Інсургента на вяроўцы, паказаў яму кулак і прамармытаў:
- Доўбень! Не разумееш, што кругом ворагі?
Воўк вінавата махнуў хвастом, міргнуў апуджанымі вочкамі, потым даверліва лізнуў Ясеву руку, маўляў, выбачай, братка, што я ў вашых людскіх справах разбіраюся?!
2. Наўкол вінаваты
Ні ўтапіць, ні задавіць вяроўчынай ваўка Ясь, зразумела, і не збіраўся. Ці можна пазбаўляць жывую істоту жыцця? Тым больш такую даверлівую. Пасля таго як расказаў Буевічу пра тое, што здарылася, стары пан адразу ж загарэўся застрэліць Інсургента. Вінаватага знайшоў! Ясь даў ходу, а дома замкнуў ваўка ў пуні, каб нідзе не бегаў.
Прайшло некалькі дзён. Ні просьбы Аксаны і пана аканома, ні захады бацькі Буевіча, каб вызваліць сына, не дапамаглі. Стары пан загуляў.
Артур тым часам сядзеў пад штыкамі расейскіх жаўнераў у камандзе ўнутранай аховы. За вязніцу быў усё той жа саляны склеп, толькі каля дзвярэй стаяла варта.
Урбановічы - і пан аканом, і Аксана, і нават старая цётка Ўрбановічыха, угаворвалі Фогеля. Нічога не выходзіла. Дабіліся толькі таго, што Фогель не спяшаўся адсылаць арыштанта ў Пінск, быццам вёў следства, допыты.
Ясь, каб нікому не мазоліць з ваўком вочы, хадзіў на балоты паляваць. Звычайна спачатку плыў на чоўне, потым скакаў з купіны на купіну, заходзіў у далёкія, глухія мясціны, дзе, здавалася, не ступала чалавечая нага. Качак тут было мора, і яны зусім не баяліся ні стрэлаў, ні выгляду чалавека. Хмарамі ўздымаліся, хмарамі і садзіліся назад. Гэта тыя, якія маглі лётаць. А колькі іх сядзела без пёраў па хмызах?! Якраз лінялі.
Інсургент, нібы адчуваючы за сабой віну, паказваў сябе спрытным і кемлівым памочнікам. Лепшай паляўнічай сабакі не прыдумаць! Нюх выключны, слых - пазайздросціць.