- Як кажуць хлопы, пане афіцэр, гушча з хаты дзяцей не разганяе... - задаволена казаў гаспадар. - Дзякуй Богу, усяго досыць.
Нечакана пачуўся вокліч, у дзверы загрукалі. То прыйшоў адзін з падначаленых Фогеля, чымсьці моцна заклапочаны паручнік Скалабанаў. Фогель загадаў яму сесці побач, наліў чарку. Праўда, чацвёртага прыбора не хапіла. Паручніку налілі ў гліняную місу і падалі звычайную сялянскую драўляную лыжку. Паручнік нават не пасміхнуўся як чалавек выхаваны. Да ўсяго ж вачэй не спускаў з Марысі. Ён быў маладзейшы, і яна яму некалькі раз усміхнулася. Гэта закранула Фогеля за жывое - яму яна не пасміхалася, наадварот, ён адчуваў ад дзяўчыны нейкую варожасць. Некалькі разоў капітан спрабаваў прыцягнуць увагу дзяўчыны размовай, але без поспеху. Марыся і Скалабанаў балбаталі пра Тургенева, пра французскія раманы. Скалабанаў нават умудрыўся некалькі раз узяць дзяўчыну за ручку. Фогель чамусьці моцна, ледзь не да корчаў сашчапіў сківіцы, потым стаў частавацца гарэлкай розных гатункаў. Але гарэлка яго не брала.
Паколькі было вельмі горача, праз расчыненыя дзверы і вокны ў хату наляцела поўна мух. Гаспадар прапанаваў выйсці.
Пад старой грушай пасцялілі дзяружку, нанеслі бутэлек квадратовай формы.
- Панове, - казаў пан Налётка, - гарэлкі хопіць, а закусіць і хлебам закусім. Хлеб ёсць! Во гэтымі, выбачайце, уласнымі рукамі здабываю, хлебаробнічаю...
- Гм, нічога, мы разумеем, - казаў Фогель, пакручваючы галавой, бо не бачыў ні Скалабанава, ні Марысі, якія засталіся ў хаце.
- Не маю выгодаў вялікіх, валоку зямлі, і тую няпоўную. А каго наймаць, дык плаці, дзяліся ўраджаем... Дык я, панове, усё сам.
Фогель азадачыўся: нейкая няясная трывога расла ў ягоных грудзях.
- Вам скажуць у мястэчку, што які Налётка пан? - балбатаў тым часам гаспадар. - Што лугу ў мяне трэць валокі ды лесу няма. Дык не верце, мы самая сапраўдная шляхта. Пра род Налётак запісана ва ўсіх хроніках, паверце...
Пад грушкай Фогель месца не знаходзіў. Клікнуў Скалабанава. Той выскачыў з хаты, аблізваючыся і азіраючыся. Падзякавалі гаспадарам, паселі на коні, паехалі.
Было далёка за поўдзень. Ад стажкоў паабапал грунтовай вільготнай дарогі сонца адкідвала доўгія цені. Перад вачыма ў Фогеля стаяў спакуслівы тварык з лёгкім пушком на верхняй губе. Успомніліся словы старога Налёткі: «Яна ў мяне вучоная. Бяда - не хапіла грошай давучыць. Прыехала з таго Пецярбурга - засумавала. Я і мост перакінуў праз равок. Як у тым Пецярбургу, каб не бедавала. Дык яна возьме парасон, паходзіць па тым мосціку і павесялее, крывінка мая...»
Гм, трэба ж. Яшчэ нядаўна капітан Фогель не мог адарваць вачэй ад полькі і зацаніў яе найпярвейшай красуняй, якую бачыў у жыцці. Цішком пазіраў на зваблівы тварык маладой жонкі пана аканома - і яна яму здавалася таксама бясконца прыгожай. Нават тут, калі пазіркваў на дзяўчат, якія былі падобныя адна на другую, як гэтыя во духмяныя грушы ў вазе, яму здавалася, што прыгажэйшых не можа быць. Але ў кожнай Фогелю падабалася нешта адно: вочы, усмешка, прыязны позірк, вусны. А вось Марыся... Цяпер ён знайшоў, убачыў Божае стварэнне, у якім усе вабноты спалучыліся ў адно - і гэтае спалучэнне цапнула яго за сэрца і не адпускала.
Скалабанаў тлумачыў, чаго ён так спешна прыехаў. Пану Буевічу далажылі пра жандараў, і той патрабуе тлумачэнняў.
Фогель не слухаў падначаленага. У яго соладка ныла сэрца. Яму хацелася павярнуць каня, каб ехаць да сядзібы шляхцюка-аднадворца. Прыехаць і што сказаць?
Афіцэр расейскай жандармерыі зразумеў, што закахаўся. І гэта было невыносна балючае і радаснае пачуццё. Балючае, бо той чалавек, да якога так нечакана прыкіпела сэрца, дачка не генерал-губернатара ці якога магната, а ўсяго толькі «крывінка» аднадворца, які сам возіць гной і есць драўлянай лыжкай. Радаснае - што яна была, і не важна, чыя яна дачка і колькі тысячаў пасагу можна ўзяць за ёю.
3. Прапажа
Артур прыехаў дахаты вечарам і быў здзіўлены вэрхалам, які тварыўся ў доме, - бацька паварочаў усю мэблю.
- Гэта ты вінаваты, антыхрыст! - закрычаў ён, як убачыў Артура. - Рэвалюцыю табе падавай, паўстанне. Супраць асноў! Ды вы не паспелі толькі падумаць, як вас за шкірку ўхапілі. Добра, ты мондры! А гэтага дурня малога навошта ўблытаў? У яго ж яшчэ кісель у галаве!
Аказалася - жандары арыштавалі і некуды павезлі Стасіка. Не дабіўшыся толку ад бацькі з роспытамі, Артур выслухаў Цімоха. Той і расказаў, што пад абед наехалі жандары, прывялі царкоўнага старасту Дзеркача і ягонага сына, якія пасведчылі, што Стасік падбухторваў супраць уладаў, казаў самыя што ні ёсць зневажальныя словы на цара-імператара. Як Стась ні адпіраўся, яго забралі.