- Гэй, - крыкнуў адзін з паўстанцаў. - Камандзір Буевіч загадаў арыштаваць вашага пана.
У адказ ні гуку.
- У нас і загад ёсць на арышт. Няхай васпан Урбановіч выходзіць. З паднятымі рукамі...
Маўчанне.
- Тады мы пачынаем страляць і паліць афіцыну. Падпалім з усіх бакоў! Маскоўскіх падбрэхічаў нам не трэба...
- Гэй, - пачуўся глухі, але дастаткова выразны крык з афіцыны. Гэта не вытрымаў маўчання Мондрык. - Галадранцы! На назе саф'ян рыпіць, а ў баршчы трасца кіпіць! Чужога нашармачка захацелася. Наце, атрымайце!
Раптам шыба аднаго з вокнаў гучна раскалолася, у праёме паказалася стрэльба і рэзкі гук стрэлу раскалоў паветра. Па надворку залётала кудзеля набою. У адказ на стрэл Мондрыка паўстанцы далі магутны залп. Білі па вокнах і дзвярах. Ад дрэва трэскі толькі адляталі.
- Апошні раз папярэджваю! - закрычаў паўстанец, які агучваў загад Буевіча. - Даю вам пяць хвілін і - пачынаем паліць.
Паўстанцы замітусіліся, хаваючыся ад магчымых стрэлаў з афіцыны, пабеглі да дваровых пабудоў і сталі круціць жмуты саломы.
Раптам дзверы афіцыны расчыніліся. На ганачак выйшла... пані Аксана.
- Чаго раскрычаліся? - гучна прамовіла яна.
Некаторы момант паўстанцы са здзіўленнем пазіралі на жанчыну, якая выйшла з абложанага дома і смела стаяла пад рулямі стрэльбаў. І ведала, што стрэльбы зараджаны не вішнёвымі костачкамі.
- Аб'яўляю, - гучна, урачыста прамовіла Аксана. - У імя любові да айчыны, добраахвотна і без прымусу ўскладваю на сябе абавязкі павятовага камісара.
Твары паўстанцаў выцягнуліся. Нехта прысвіснуў.
- Прашу тэрмінова паведаміць гэта вашаму вайсковаму начальніку.
РАЗДЗЕЛ XV. Мары і ява
1. Допыт з «пристрастием»
Урбановіча больш ніхто не чапаў. Буевічава нага таксама болей не ступала ў эканомію. Зносіны паміж павятовым камісарам, пані Аксанай Урбановіч, і Артурам Буевічам, вайсковым начальнікам узброенага атрада, ажыццяўляліся пры дапамозе веставых.
Буевіч як вайсковы начальнік, камандзір прыняў рашэнне выбраць самых надзейных, добра ўзброеных і экіпаваных паўстанцаў і рушыць на злучэнне з баяздольнымі атрадамі, якія ўжо мелі сутычкі з непрыяцелем. Высланыя дазоры і выведка шукалі такія атрады.
Напярэдадні выступлення Артур Буевіч з'явіўся перад саляным склепам, дзе ўсё сядзеў арыштант - Ясь Кавалец. Камандзір быў як звыкла - у куртцы наапашкі. У руках трымаў звычайнае крэсла, якое пазычыў у прысутным месцы.
- Адмыкайце, будзем рабіць допыт, - сказаў ён вартавым. - І, як кажуць расейцы, - з «пристрастием».
Вартавыя перазірнуліся.
- Як ён там? - ціха спытаў Артур, калі вартавы круціў ключом у замку.
- Ды маўчыць. Кажух на ноч прыносілі, - не бярэ, не хоча. Пакутніка з сябе строіць...
Артур спусціўся па прыступках, трымаючы крэсла перад сабой. У прыцемку, пакуль вочы не прывыклі, бачыў невыразны цень у кутку, дзе на падлозе наслана салома і накідана рыззё. Інсургент, які ляжаў побач, пільна глядзеў на прыхадня, сачыў за кожным ягоным рухам. Ясь нават не падняў галавы.
«Добра, што хлопец нічога не ведае пра мае мітрэнгі з гэтым паршыўцам аканомам», - падумаў Артур і ўздыхнуў. Уздых атрымаўся нечакана цяжкі.
- Добры дзень, Яська-затворнік, - з жартам прывітаўся ён. Паставіў крэсла пасярод склепа, сеў і заклаў нагу за нагу. - Ну, зараз рабіцьмем допыт. Ты хоць бы ўстаў, га?
Ясь заварушыўся, падняў ускудлачаную галаву.
- Цябе кормяць? І твайго сябра? - добразычліва спытаўся Артур.
Воўк нібы адчуў настрой камандзіра, стукнуў два разы хвастом, але глядзеў усё роўна насцярожана, нібы баючыся падвоху.
Ясь падняўся, воўк - таксама. Ясь ацёпаўся ад саломы, устрыбушнуўся і шырока пазяхнуў і воўк. Пільна, з-пад брывоў, крыху скоса глядзеў на Артура.
- Што, маўчаць будзеш? Я ж спытаў, мо галодныя?
- Не галодныя, - прабурчэў Ясь. - Маці носіць...
- Думаеш, я прыйшоў пра зброю выпытваць? - з уздыхам прамовіў Артур. - Не, братка. У мяне да цябе іншая, больш важная і пільная справа.
Ясь абыякава глядзеў на Артура.
- Ты ўжо тут каторы дзень?
- Хапіла, - адказаў Ясь. - Змарнеў ужо... Удзень яшчэ нічога, а ўночы маркота. Каб не Інсургент, кепска было б.
- Не прызнаешся, куды падзеў скрынкі, твая справа. Далёка ты іх не мог панесці, праўда? Лепшае, што ты змог, - гэта звалачы зброю ў буч. Мае хлопцы ўжо абшукалі рэчышча ніжэй гаці. Не знайшлі. Заўтра стануць шукаць вышэй гаці. Там хоць мулка, усё роўна знойдуць. Нам без зброі аніяк, Яська, нельга. Зрэшты, у руках рэвалюцыянера і гаршчок страшная зброя...*