Час выклікаць слуг. Аздоблены двума купідончыкамі званок-лілея стаіць на кансолі каля высокіх цяжкіх дзвярэй. Імператрыца бярэ яго, i яе рука замірае.
Пад лілеяй ляжыць срэбны сыгнет.
Яна ставіць званок i разглядвае знаходку. Ювелір быў не з горшых: конны рыцар на пячатцы захаваў усе дэталі — ад астрогаў да шасціканцовага крыжа на тарчы. Сумневаў наконт уладальніка сыгнета ў яе не ўзнікае.
Дык, значыць, адмовіўшыся ад яе падарунка, ад яе платы за ноч, ён, гэты мяшанец, гэты шляхціч-вядзьмак, меў смеласць i нахабства заплаціць ёй самой...
3 глыбіняў яе «я» ўсплывае пякучае цёмнае жаданне пакараць, паказаць ліцвіну яго сапраўднае месца, давесці, што ён, няхай сабе ягонаму роду хоць тысяча гадоў, усяго толькі кузурка. Такіх, як ён, i яшчэ больш радавітых у яе ў імперыі нялічаныя тысячы, i кожнаму ў любы дзень лес па яе волі можа ўсміхнуцца, а можа i...
Там, у Рэчы Паспалітай, яны прывыклі да беспакаранасці...
Яна, як пацеркі, перабірае найбольш вытанчаныя пакаранні i раптам імпэтна бярэ пазалочаную лілею i звоніць.
На ранішнім дакладзе, выслухоўваючы сабраныя пра горад i намесніцтва звесткі, яна дазваляе сабе быць не надта ўважлівай.
Жыта каштуе ад рубля да паўтара рубля за чвэрць... Пуд сена — меней за дзесяць капеек... Мяса— дзве капейкі за фунт...
Усё значна таннейшае, чым ва ўнутраных губернях, адзначае яна i ўспамінае, якія мядзведзі водзяцца ў полацкіх лясах.
Мяшчане ўсім задаволеныя, але скардзяцца на адсутнасць медных грошай i недахоп залатых ды срэбных манет на размен асігнацыяў...
Не забыць распарадзіцца забраць тую мядзведжую шкуру з сабой...
Каменныя магазіны пад збожжа гатовыя, шпіталі будуюцца, жабракі сабраныя ў багадзельні...
Трыста рублёў яна дае на жабракоў...
Ён быў такі салодкі...
Пяцьсот рублёў на праваслаўны Богаяўленскі манастыр...
А потым салёны...
Недабор падаткаў складае ўсяго дваццаць рублёў...
Такія ночы нячаста выпадаюць i ў імператрыц...
Сто рублёў на гарадскія школы...
«Людзі хочуць, каб ім паўтаралі прыгожыя казкі...»
Адганяючы сон, імператрыца трэ ўказальнымі пальцам! скроні i абмахваецца вахлікам.
У намесніцтве спакойна, няма ніводнага калодніка...
«Кніга, якую пішуць пераможцы...»
Пяць чырвонцаў на багадзельні...
«Мае сыны не забудуць...»
Дрымота адступае, i яна дыктуе сакратару першы сённяшні ўказ: зрабіць ва ўсіх далучаных гарадах вопісы ўмацаванняў з мэтаю ix паляпшэння.
Сёння ўначы ён не быў яе падданым. Такія, як ён, не стануць падданымі ніколі.
Роўна а восьмай імператрыца выходзіць з пакояў на палацавы ганак. Гарадскія цэхі са сцягамі, мяшчанства i габрэі ўжо стаяць усцяж вуліцы да самай трыумфальнай брамы. Звоняць званы. Гарматы даюць першы развітальны залп.
Імператрыцы мусяць быць велікадушнымі.
Яна абводзіць вачыма натоўп прыдворных, шляхты i іншаземцаў. Каспар Буйніцкі — каб успомніць яго імя, ёй не трэба намагацца.
Яго няма.
Яна сядае ў экіпаж i развітальна ўзмахвае рукой. Да першай паштовай станцыі будзе час падрамаць.
За тры дні яблыневая квецень у садах амаль асыпалася.
Што ён сказаў на адвітанне?
«Ваша вялікасць, зычу вам жыць i цараваць доўга».
Націск на слове «доўга». Што ён можа значыць?
Перад сваім пажаданнем ён гаварыў пра тых, што ніколі не пагодзяцца з лесам, які выбралі не самі.
«Ніколі, ваша вялікасць».
Значыць... Значыць, цараваць доўга, каб пераканацца... Дажыць да таго, калі яны возьмуцца за зброю...
Дзякуй, ліцвін. Яна сапраўды будзе жыць доўга. Яна перажыве былога каханка, якога звалі Станіславам Аўгустам. Куранты гісторыі хутка сыграюць ягонай дзяржаве рэквіем.
Яе, расейскую імператрыцу, будзе вітаць званамі i гарматамі Вільня. A іхні герб, той, што на сыгнеце, які ляжыць у яе ў кішэні, яна пакіне яму, ліцвінупаляўнічаму, упрыдачу да яго крозаў. Але гэта будзе адно герб горада. Замест ранейшага, магдэбургскага, з караблём у блакітным полі на срэбнай вадзе...
Сон чамусьці не ідзе.
А тут яшчэ прыдарожны маёнтак уніяцкіх арцыбіскупаў i каля брамы — сам уладыка полацкі, назола з антычным імем Ясон i смешным прозвішчам Юнаша-Смагаржэўскі.
Цяпер адкруціцца ад візіту да уніятаў не ўдасца.
Паклоны, ліслівыя ўсмешкі. А што за імі? Якія думкі спеюць за лбамі гэтых грэка-католікаў, што збудавалі пры браме дзве падобныя да мінарэтаў вежы i абнеслі рэзідэнцыю свайго ўладыкі мурам з дванаццаццю капліцамі, чые вокны болей выдаюць на амбразуры?
Навошта ім гэтая фартэцыя?
Арцыбіскуп, адрозна ад праваслаўных архірэяў, у тым ліку i сталічных, бездакорна гаворыць па-французску, што яе таксама раздражняе.