— У вас няма падстаў хвалявацца, мой імператар,— кажа ад’ютант.— А зараз трэба спяшацца. Коні чакаюць.
Ён выходзіць на ганак, і начны марозны вецер наводліў б’е яго па твары...
Калючы марозны вецер наводліў б’е яго па твары, і ён прачынаецца.
Ён ляжыць тварам да сцяны з падазронаю абіўкай. За вокнамі глыбокая ноч. У кандэлябры на туалетным століку патрэскваюць свечкі.
Яго абуджэнне зусім не такое, як у папярэднія дні. Разам з ім прачынаецца боль у нагах і ў страўніку. Боль, які пасяліўся ў ім ужо даўно і з кожным месяцам адваёўваў сабе новыя і новыя пазіцыі, гэты боль, адступіўшы на колькі дзён, вярнуўся ў сваё жытло — у ягонае, яшчэ хвіліну таму такое дужае цела. Боль настолькі моцны, што яму здаецца, нібыта тры апошнія дні ён жыў у крэдыт, за кошт сённяшняга.
Каб неяк утаймаваць, прыспаць гэты боль, ён не рухаецца і заплюшчвае вочы.
— Мой імператар,— чуе ён не зусім упэўненыя Жэраравы словы,— у час нарады з маршаламі вашага прыёму дабівалася адна маладая асоба...
— Дзе яна?
— У вас няма падстаў хвалявацца...
Голас ад’ютанта — як удар бізуна. Шырока расплюшчанымі вачыма ён глядзіць на сцяну.
Гэта была яна!
Ён думаў, што, адмовіўшыся пакінуць востраў, купіў сабе спакой. Як ён памыліўся!
Ён пазбегнуў сустрэчы з ёю ў Смаргоні, але яна здагнала яго тут. Яна помсціла яму ў абліччы графіні Манталон, падсыпала атруту ў віно і хавала мыш’як за шпалерамі і ў прыскрынках стала. Яна прымусіла яго зневажаць свой розум генія нікчэмнымі думкамі і падазрэннямі. А потым, ужо ў сваім сапраўдным абліччы, прыйшла ў ягоныя сны.
Яна вярнула яму сілы, зрабіла здаровым, каб потым катаваць яшчэ больш жорстка. Яна прыйшла судзіць яго ад імя свайго і ўсіх іншых народаў. Яна перашкодзіла яму вярнуцца ў Еўропу, але ёй гэтага мала.
Сцяна ў нязыркім святле свечак амаль чорная, атрутная наквець ружаў набрыняла крывёю.
Чаму ён не згадзіўся на прапанову Рабо? Можа, яшчэ не позна? Можа, ён яшчэ паспее на карабель?
— Луі! — кліча ён, усхопліваючыся з ложка.
За туалетным столікам спінаю да яго сядзіць жанчына ў белым.
Жах робіць цела нерухомым і бязважкім.
Жанчына пачынае павольна паварочваць галаву.
1990
Мой радавод да пятага калена, або Спроба пазбегнуць выгнання
- Пишешь, писатель... - перш чым папрасіць чырвонец, спачувальна кажа сусед, аглядаючы мой стол.
Суседаў позірк спыняецца на томе «Витебской старины».
- Сотни на две потянет? - пытаецца ён.
Я дастаю партманетку і працягваю яму грошы.
- Обижаешь, писатель, - гаворыць сусед і глядзіць чырвонец на святло.
- Уберите Ленина с денег! - раптам цытуе ён ранняга А.Вазнясенскага і бесцырымонна плюхаецца ў мой фатэль.
На стале стосік аркушаў, на верхнім я паспеў ужо напісаць назву.
- Мой ра-да-вод... - слібізуе сусед, засунуўшы нос у мае паперы. - Все по-белорусскому. Вчера, между прочим, по телеку тебя смотрел. Агитируешь... Все равно народ за вами не пойдет.
Ён на ўсялякі выпадак хавае чырвонец у кішэню і кажа далей:
- Понял, писатель? Но пасаран, как говорил товарищ Альенде, вечная ему память. Ну ладно, не обижайся. Мой ра-да-вод да пя-та-га ка-ле-на... Это как понимать - до пятого колена? Про что?
- Пра генеалогію, - адказваю я.
- Ну, ты даешь, старичок! - чамусьці радуецца сусед. - Ее ж у мужиков не бывает.
Ён на хвіліну задумваецца і ў выніку нейкіх загадкавых меркаванняў ухваляе мой намер:
- А в общем, давно пора тебе что-нибудь такое, для народа.
Ён расказвае мне барадатую показку пра жанчыну, гінеколага і сантэхніка, а потым яшчэ адну показку пра гінеколага і двух грузінаў, і да мяне даходзіць, што сусед яўна пераблытаў генеалогію з гінекалогіяй. На дадатак ён выцягвае з кішэні і, натхняючы мяне на стварэнне новага літаратурна-мастацкага твора, вахлікам раскладвае на стале калоду парнаграфічных картаў.
Нарэшце мы развітваемся, і я выпісваю з аднае выдадзенае на пачатку нашага стагоддзя кнігі падкрэсленыя калісьці, можа, яшчэ за праклятым царызмам, словы: «Мелі тыя крывічы звычай: калі дасягаў у іх юнак паўналецця, мусіў ён, каб назвацца мужчынам, пераплысці хуткую ды глыбокую раку, упаляваць тура або мядзведзя, раскласці ў залеву вогнішча, а таксама распавесці суродзічам аб продках сваіх да пятага калена... Калі ж не ведаў ён роду свайго, дык падлягаў выгнанню, бо ўважалася, што род ягоны, а значыцца, і зямля бацькоўская яму не дарагія і можа ступіць ён на шлях здрады».