– Дапусцім, што ты не сярод змоўшчыкаў, – працягвае панна Ізабэла, – але нешта ведаеш…
– Пра Вакульскага я ведаю тое, што і ўсе. У яго ёсць крама, у якой мы купляем, ён зарабіў вялікія грошы на вайне…
– А пра тое, што ён уцягвае тату ў гандлёвую суполку, ты не чула?
Выразныя вочы панны Фларэнтыны робяцца яшчэ большыя.
– Бацьку твайго ўцягвае ў суполку?.. – перапытвае яна, паціскаючы плячыма. – У якую ж суполку можна яго ўцягнуць?..
І ў той жа момант яна спалохалася сваіх слоў…
Панна Ізабэла не можа больш сумнявацца ў яе невінаватасці. Яна зноў некалькі разоў прайшлася па кабінеце, рухаючыся, нібы львіца ў клетцы, і нечакана спытала:
– Скажы мне, прынамсі, што ты думаеш пра гэтага чалавека.
– Я – пра Вакульскага?.. Нічога я пра яго не думаю, апроч, хіба, што ён шукае папулярнасці і сувязяў.
– Дык дзеля папулярнасці ён ахвяраваў тысячу рублёў на сірот?
– Пэўна. Даў жа ён удвая больш на дабрачыннасць.
– А навошта ён купіў мой сервіз і срэбра?
– Напэўна, каб прадаць з прыбыткам, – адказала панна Фларэнтына. – У Англіі за такія рэчы добра плацяць.
– А навошта… выкупіў вэксалі таты?
– Адкуль ты ведаеш, што гэта ён? З гэтага ён не меў бы аніякае выгады.
– Нічога я не ведаю, – ліхаманкава перабіла яе панна Ізабэла, – але ўсё прадчуваю, усё разумею… Гэты чалавек хоча наблізіцца да нас…
– Ужо, прынамсі, пазнаёміўся з бацькам, – заўважыла панна Фларэнтына.
– Дык ён да мяне хоча наблізіцца!.. – выбухнула панна Ізабэла. – Я зразумела гэта па…
Сорамна ёй было дадаць: “Па ягоным позірку”.
– Ці не ставішся ты да яго з прадузятасцю, Бэла?..
– Не. Тое, што я адчуваю цяпер, не прадузятасць, хутчэй, яснабачанне. Ты нават не ўяўляеш сабе, як даўно я ведаю гэтага чалавека, дакладней, як даўно ён мяне пераследуе. Цяпер я прыгадваю, што ўжо год таму не было паказу ў тэатры, не было канцэрта, лекцыі, на якой бы я не спаткала яго, і толькі сёння гэтая… недарэчная фігура здалася мне страшнаю…
Панна Фларэнтына ажно адсунулася разам з фатэлем і ціха прамовіла:
– Дык ты дапускаеш, што ён бы насмеліўся…
– Захапіцца мною?.. – са смехам не дала ёй дагаварыць панна Ізабэла. – Гэта я нават і не падумала б яму забараняць. Я не такая наіўная і не такая прытворна-сціплая, каб не бачыць, што падабаюся… Божа мой! нават слугам… Некалі мяне гэта злавала, як тыя жабракі на вуліцах, што не даюць нам праходу, або стукаюцца ў дзверы ці пішуць лісты з просьбамі дапамагчы. Але цяпер мне сталі зразумелыя словы Збаўцы: “Каму шмат дадзена, ад таго шмат жадаць будуць”.
– Зрэшты, – дадала яна, паціскаючы плячыма, – мужчыны так бесцырымонна адорваюць нас сваім замілаваннем, што я не толькі не здзіўляюся, калі бачу іх заляцанні або дзёрзкія позіркі, але, наадварот, дзіўлюся, калі іх няма. Калі ў салоне нехта не гаворыць мне пра свае пачуцці і пакуты, або не маўчыць панура, паказваючы яшчэ большыя пачуцці і пакуты, або не дэманструе мне ледзяной абыякавасці – адзнаку самых моцных пачуццяў і пакутаў, тады я адчуваю, што мне нечага не стае, быццам я забылася веер або насоўку… О, я іх ведаю! Усіх гэтых донжуанаў, паэтаў, філосафаў, герояў, усе гэтыя чуллівыя, бескарыслівыя, зламаныя, рамантычныя або моцныя душы… Ведаю ўвесь гэты маскарад і запэўніваю цябе, што добра баўлюся. Ха-ха-ха!.. Якія яны смешныя…
– Я не разумею цябе, Бэла… – сказала панна Фларэнтына і развяла рукі.
– Не разумееш?.. Дык ты, хіба, не кабета.
Панна Фларэнтына выказала было рухам сваю нязгоду, але разам і сумнеў.
– Паслухай, – не дала ўставіць ёй слова панна Ізабэла. – Ужо год як мы страцілі сваё становішча ў свеце. Не пярэч, гэта так, мы гэта ведаем. Мы цяпер зруйнаваныя.
– Перабольшваеш…
– Ах, Флора, не суцяшай мяне і не падманвай!.. Хіба ты не чула падчас абеду, што нават тыя пару дзясяткаў рублёў мой бацька выйграе ў карты ў…
Панну Ізабэлу аж закалаціла, калі яна казала гэта. Яе вочы блішчалі, на твары з’явіліся чырвоныя плямы.
– І вось у такі момант з’яўляецца гэты... купец, набывае нашыя вэксалі, наш сервіз, аблытвае майго бацьку і цётку, інакш кажучы – на мяне з усіх бакоў расстаўляе сеткі, як паляўнічы на дзічыну. Гэта ўжо не маркотны кавалер, не залётнік, якога можна адпрэчыць, гэта... заваёўнік!.. Ён не ўздыхае, а ўціраецца ў ласку да цёткі, звязвае па руках і нагах бацьку, а мяне жадае захапіць сілаю альбо прымусіць, каб я сама здалася... Ты разумееш, якая гэта подласць?
Панна Фларэнтына спалохалася.
– У такім разе, ёсць вельмі простае выйсце. Раскажы...
– Каму і што?.. Цётцы, якая гатова падтрымаць гэтага пана, абы прымусіць мяне выйсці замуж за маршалка?.. Або, можа, апавесці пра гэта бацьку, каб напалохаць яго і паскорыць катастрофу? Я зраблю толькі адно: не дазволю бацьку ўступаць у нейкія там суполкі, хоць бы мне давялося ўпасці яму ў ногі, хоць бы давялося... забараніць яму ў імя нябожчыцы маці...