Хрыпаты мімаволі стаў, адмахваючыся, крутнуў абрэзам. Васіль адступіў крок, насцярожана азірнуўся і ў той жа момант пачуў моцны ўдар па галаве нечым цвёрдым.
— Улізнуць хочаш, сволач!
Сабака ўпарта не адставаў, заліваўся брэхам, абудзіў многіх іншых сабак, што падмагалі яму на дварах.
Ён, відаць, не ў меру асмялеў, бо раптам енкнуў ад удару і захліпнуўся.
— Дзе? — нецярпліва запытаў хрыпаты Васіля. — Далёка?
— Зараз…
Не даходзячы да Грыбковага гумна, спыніўся:
— Там… Селішча яго…
— Не брэшаш? Глядзі, калі збрахаў!..
— Яго… — Васіль папрасіўся: — А цяпер — пусціце!..
— Управішся! — рэзка адказаў хрыпаты, збіраючыся. — Пачакаюць дома!..
Пакінуўшы аднаго на варце і Васіля пры ім, хрыпаты, ляснуўшы затворам, рушыў з іншымі на Грыбкова прыгуменне.
4
Першая на стук у акно ў Грыбковай хаце прачнулася жонка. Яна хвіліну слухала, не разумела добра, што стукаюць ім, — слухала і спала.
— Ахрэм, устань… — нарэшце паварушыла яна мужа за плячо.
Грыбок, сапучы, неахвотна падняўся, са смакам, уголас пазяхнуў, пачухаўся. У хаце было душна і цёмна. Шоргаючы непаслухмянымі босымі нагамі па халаднаватай глінянай падлозе, ён паплёўся да нізкага акенца. Спрасонку выцяўся аб рог вушака, вылаяўся. Прыціснуўшыся тварам да шыбы, пільна ўглядваўся ў постаць за акном, але яна цьмяна расплывалася ў змроку.
— Хто там?
— Свой. З воласці.
— Хто такі?
— Па зямельнай справе я…
— Па зямельнай… Мало вам дня!..
Грыбок сапеў, думкі варушыліся неахвотна. А голас за шыбай тлумачыў:
— Бяда выйшла. Запазніцца давялося… Конь нагу вывіхнуў… Па доктара ездзілі…
— Неспакойна ў нас…
— Дак я ж свой…
— З воласці?
— З воласці. Упаўнаважаны…
Жонка няласкава папракнула:
— Улез у ету бяду… Ноччу сну няма…
— Конь, кажуць, нагу папсаваў…
Грыбок упоцемку намацаў конаўку, зачэрпнуў вады. Нешта вельмі сушыла смага, ён выпіў аж дзве конаўкі, у цішыні было добра чуваць, як булькала ў яго горле вада: коўць, коўць. Адно з дзяцей спрасонку штосьці часта замармытала, ён паслухаў, але не разабраў і, бразнуўшы клямкаю, выйшаў у сенцы.
Ледзь толькі Грыбок звыкла адсунуў засаўку і, шэры, у зрэбным споднім, паявіўся ў расчыненых дзвярах, постаць, якая чакала на ганку, тузанула за каўнер.
— Пікні толькі, сволач!
Ён пачуў, як у грудзі ўперлася нешта цвёрдае, халоднае. Нічога не цямячы, разгублены ад неспадзяванасці, выціснуў:
— Б-братко… ш-што ты?..
— Мы табе не браты, юда!
Таксама ціха, злавесна хрыпаты прашыпеў:
— Пайшлі!
Грыбок, скамянелы ад страху, пакорліва пацягнуўся ў бок хлява.
— Пастой тут, пасцеражы, каб з хаты… — дайшлі да яго словы кагосьці з бандытаў.
«Маслакі!» — як маланка, успыхнула ў важкай, быццам налітай вадой, галаве. Думка гэтая адазвалася ў сэрцы смяротным сумам: «Канец!» Давядуць да хлява, паставяць і — канец. Як і не было яго, Ахрэма. Ім звесці чалавечае жыццё — што плюнуць. Не аднаго ўжо камітэтчыка паклалі… Чуў жа Ахрэм пра гэта, ведаў, што не прывядзе да дабра камітэт, а не, не ўтрымаўся. Чорт яго панёс…
Дык ці ж ён сам набіваўся! Выбралі — выбралі на яго галаву!..
— Стой! — загадаў хрыпаты.
Ён стаў.
— Кайся!
Словы заселі ў горле.
— Не хочаш?
— Б-браткі, — выціснуў Грыбок. — П-пашкадуйце!.. Н-не… не в-вінны я… Я не сам у камітэт, н-не ахвотаю…
— Чаго з ім важдацца?! — нецярпліва адгукнуўся адзін, які стаяў далей. — Развідняе скора… Кокнуць і — усё!
— Не в-вінны я… б-браткі!..
Бандыт падняў абрэз, ляснуў затворам, памацаў пальцам, ці ёсць патрон.
— Дзетак, калі не мяне… пашкадуйце!
Бандыты былі няўмольныя.
— Самому трэба було шкадаваць!
— За што ж мяне?.. Нагаварылі, мабуць… Не верце…
— Не вінны, кажаш? А — перадзел зямлі, хто захацеў?
— Не я. Сход рашыў…
— Сход. Апраўдваешся, сволач?!
— Сход. Вобчаство…
— Вот як дам па мазгаўні! Будзе — вобчаства! Слухай! Перадзел атаман Маслак адмяняе!.. Запомні, калі хочаш дзетак бачыць! Ясна?
— Ясно… Але ж сход…
— Калі будзе перамер, заказвай труну! — павысіў голас бандыт. — Загадзя лажыся!
— Браткі, дак хіба ж я адзін…
— І другім перадай! Хай таксама, калі жыць неахвота, закажуць! Перадасі?
— Скажу…
— На еты раз — усё. Ідзі!
Грыбок нясмела, яшчэ як бы не верачы, што ўсё гэта скончылася, бачком, азіраючыся на хрыпатага, ступіў некалькі крокаў. Зараз крыкне, верне зноў — чакаў са страхам Ахрэм. Але хрыпаты крыкнуў іншае: