Устаў пасля абеду з-за стала, тады, як трэба было б перахрысціцца, падступіўся бліжэй да абразоў, прыгледзеўся, запытаў з самым сур'ёзным тварам:
— Хто ето — верхні Бог, — бы на старого Глушака падобны?
Маці ледзь не выпусціла міску, якую ўзяла са стала.
— Міканорко! — Ён заўважыў: у матчыных вачах былі трывога, роспач. — Нашто табе ето? Нашто чапаць табе яго? Ці ж ён паганае табе што зрабіў?
— Не, не зрабіў, бо і не мог зрабіць! Чаго не было, таго не было! Толькі ж — чысты Глушак! Як, скажы ты, з Карча малявалі!
— Пакарае ён цябе за такія твае словы, Міканорко! Ой, не сцерпіць ён, баліць мая душа!
— Дошка маляваная, мамо, усё сцерпіць! Глушак, ну праўда ж, чысты Глушак!..
— Не чапай матку! — перахрысціўшыся, пазяхнуўшы санліва, заступіўся за старую бацька. — Не падабаецца, дак не глядзі, а не чапай. — Ён яшчэ пазяхнуў, са смачным крэктам пачухаў за спіною, мірна прамовіў да жонкі: — І ты не трасіся вельмі! Мо яно, як той казаў, і праўда… Не даказаў ніхто, не бачыў на свае вочы… Дак можно думаць і так і так…
— Як ето — так і так? — сумелася матка. — Як у цябе язык паварочваецца! Няхай ён — малады, а ты ж — жыццё ўжэ пражыў, пабачыў усяго!..
Бацька пакрактаў, пачухаўся.
— У тым і соль, што пабачыў. Па-рознаму — пабачыў — распісуюць усе — святых і Бога… Як буў у Маньжурыі, дак там — саўсім іначы Бог. Жоўты, касавокі, хітры такі паглядам… Усё адно як іх некалькі, багоў…
— Саўсім здурнеў на старасці! — з адчаем сказала матка.
Бацька зноў пачухаўся.
— І святыя ва ўсіх розныя… — Белы ўвесь, у сваіх зрэбных сподніках і доўгай, ледзь не да кален сарочцы, ён пасунуўся к палацям, калі сеў на край, сказаў Міканору: — І ты не вельмі — на абразы!.. Не намі заведзено…
— Дак што, як не намі! Вочы заплюшчыць?
— Не канешне заплюшчуваць… — Бацька салодка пазяхнуў.
— А што ж? Калі душа просто не трывае етаго глупства?!
— Усякаго глупства багато…
— Дак што ж, цярпець век?
— А што… — Наступнае бацькава слова разадраў позех.
Бацька, як бы паказваючы, што гаворка гэта нецікавая я�у, адвярнуўся, лёг на рыззё, пацягнуў на плечы коўдру, — амаль адразу ж захроп. Міканор пастаяў хвіліну з прыкрасцю: нібы чакаў, што бацька заварушыцца, зноў загаворыць — нельга ж так недарэчна перарываць іх спрэчку! Але з ложка чулася адно мірнае, з тонкім, як аб павуціну, подсвістам храпенне; тады Міканор павёў вачыма на маці — тая стаяла перад абразамі з паніклай галавой, сумная, строгая, ціха мармытала нейкую малітву…
Міканор сарваў з цвіка будзёнаўку, накінуў на плечы шынель і хуткім, парывістым крокам выйшаў на скрыпучы ганак.
От дзе ён — цяжкі рубеж, у сваёй жа хаце. І каб жа на гэтым рубяжы быў хто чужы, праціўнік які, то тут задача была б простая, абучаны — не сакрэт — таму, як браць такія рубяжы, дзе праціўнік сядзіць; дык жа — свае людзі там, свая матка, свой бацька!
Ад таго і тактыка цяжкая. Самому маркотна ад такой тактыкі, ад матчыных страхаў, ад пякучых яе слёз. Але нічога — няхай паперажывае, нічога не зробіш інакш; калі-небудзь дзякаваць, можа, будзе, а не будзе — і не трэба! Не за тое, не за падзяку змагаемся!..
4
За гэтым рубяжом бачыўся Міканору другі, багата большы, — можна сказаць, цэлая лінія.
Адна пазіцыя гэтай лініі прайшла ўбаку, у Мокуці, з якой бацьку прывезлі такога п'янага, што давялося несці яго ў хату, нібы мех. Таксама сп'янелая матка і Міканор ужо на палацях знялі з яго халодную світу, узяліся церці снегам белыя рукі і вуха. Доўга, доўга давялося церці, пакуль старэчыя крывыя пальцы не наліліся жывой ружовасцю. Ён жа то стагнаў, нібы ў сне, то скрыпеў зубамі і нешта мармытаў без складу, без ладу.
Балюча і прыкра было бачыць сівую, к святу падстрыжаную бараду з камякамі нейкай яды, з падмерзлай слінай. Разуўшы цвёрдыя лапці, маці накрыла бацьку коўдрай, потым світай, аб'ехала на падлогу і, прытуліўшы раскудлачаную галаву са ссунутай хусткай да краю палацяў, нядобра, неяк не па-людску завыла. І яе было шкода, і прыкра было за яе — у шчырым, поўным тугі плачы чулася п'яная, брыдкая атупеласць…
На другі дзень бацька ўстаў позна, пазелянелы, пастарэлы, нібы вымачаны, доўга чухаўся на палацях, глядзеў спадылба хмурна, пакутліва. Босы пацёгся да вядра каля парога, доўга піў ледзяную ваду, не мог здаволіцца. Маці не ўтрывала, папракнула ад печы:
— Добры буў, Дамецько! Налізаўся як… Чуць давезла!.. Усё з саней каціўся!
Бацька прамаўчаў на яе дакор, зірнуў спадылба на Міканора і хутчэй адвярнуўся. Усё ж не ўтрываў, прахрыпеў да старой, ці не знайшла б чаго апахмяліцца.