Ён ведаў, што гэта нядобра — адлучацца ад групы хоць бы і на якую гадзіну, але зрабіць іначай не мог. Наперадзе яго чакалі новыя бойкі, новыя заданні, і невядома было яшчэ, калі і ці выпадзе яшчэ такое — ісці за якіх два кіламетры ад сваёй вёскі ў глухую, завірушлівую ноч.
Ён не сказаў Бабарыку пра жонку, сказаў толькі, што заверне да бацькоў на якую гадзіну, адчуваючы ніякаватасць. Ён наадрэз адмовіўся таксама і ад кавалерыйскага ўзвода, бо лічыў сябе нявартым такой увагі. Апрача Бабарыкі, ніхто не ведаў, што ён адлучаецца. Думаючы цяпер і над гэтым, Чыжык не вінаваціў сябе. Аднак жа і тут пачыналі з’яўляцца сумненні і тут ён пачынаў задумвацца: а ці добра ўсё ж гэта? «Добра», — адказваў ён сам сабе і адчуваў, што маніць, крывіць душою перад самім сабою.
Так ці іначай, а Чыжык цяпер камандзір групы і наперадзе, апрача іншых, бачыць ён вялікую задачу самавыхавання і самаперавыхавання і вялікія нябачныя перашкоды ўласнага росту. Тое, што было на захадзе, калі ён пазіраў на самога сябе, як на перадавую моладзь — адышло, стала пройдзеным зтапам. Цяпер жыццё прымушала яго падняцца яшчэ на адну, вышэйшую, ступень, і зрабіць гэта трэба было абавязкова. Нездарма ж і батальённы камісар, які нядаўна прыйшоў у групу разам з Бабарыкам, і нават начштаба Саўчанка, не-не ды і неўпрыкмет падкладуць яму якую-небудзь брашурку або кніжку: чытай, Чыжык.
Дапраўды, цяжкая гэта ўсё ж справа — камандаваць групаю. Непазбежна трэба быць прыкладам для ўсіх выключна. А які з яго пакуль што прыклад?.
I Чыжык уздыхаў. I з радасцю лавіў сябе на тым, што ўздыхае знарок, бо перашкоды ён умее перамагаць і пераможа.
Вецер дзьме ў твар, і наперадзе нічога не відаць, апроч конніка. Вакол ляжыць у цемрадзі зямля — родныя палі. Нідзе ні агеньчыка, ні жылля. Але Чыжык адчувае, што вёска блізка. Вось коні ўвайшлі ў лог, увесь занесены снегам. Дарогі таксама няма, коні ідуць па калені ў снезе. Зноў узгорак, і коннік прыпыняецца. Чыжык пад’язджае да яго.
— Наперадзе быццам будынкі! — праз скавытанне ветру даносяцца да Чыжыка словы байца.
Так і ёсць — вёска. Нешта як бы абрываецца ў Чыжыка ў сярэдзіне. Напорыста пачынае біцца сэрца пад армейскім кажушком. I як не слёзы на вачах з-за таго, што напружана і падазрона даводзіцца ўглядацца ў вуліцу свае ж вёскі. Коні ідуць марудна і амаль нячутна. За шматлікія баявыя пераходы яны ўжо навучыліся трымаць сябе. Нават не фыркаюць, бо даўно знаёмы ім непрыемны посвіст куль. Але — маўчаць двары. Вось ужо і школа, а вось і свая хата. Чыжыку здаецца, што ўсё гэта ў сне. Ён саскоквае з каня, чапляе повад за агарожу і шпарка шыбае праз калітку. Баец застаецца на вуліцы, стаіць, углядаючыся, наставіўшы аўтамат.
Тры-чатыры ціхія ўдары ў шыбу. 3 таго боку ні гуку, ні шораху. Чыжык палахліва азіраецца і стукае мацней. Потым за акном заўважае бялёсы твар, што прыпаў да самай шыбы, і як бы паспявае разглядзець знаёмыя ямачкі на шчоках. I адразу здагадваецца, што яна чакае. Чакае яго, хоць і ўпэўнена, што ён далёка на ўсходзе і можа ўжо ніколі не вернецца, назаўсёды заплюшчыўшы вочы ад варожай кулі. Нічога, родная! Мы і самі страляць умеем, і першым ляжа вораг, а не мы! Во, бачыш, як адбылося. Іх і яшчэ нямала лягло, а я жывы і здаровы... Тая самая кашуля з карункамі быццам мроіцца яму за акном. Потым ён чуе слабы ўскрык, потым ляскат дзвярэй і таропкі тупат босых ног у сенцах.
Разгульвае вецер па двары, намятаючы пры агарожы гурбы снегу. Саламяным шэлестам і пахам гною нясе ад хлева. Б’е капытом конь у сцяну. Бразгаціць вядро ля студні. Усе гэтыя гукі адразу ўрываюцца ў свядомасць, гаворачы аб жыцці і шчасці.
Дзверы сянец з грукатам раскрываюцца, і Зося выскоквае на двор, кідаецца да яго, як была — неапранутая, босая.
«Дзіва, як толькі яна паспела пазнаць так адразу?, — не разумее Чыжык, хапаючы яе аберуч і амаль несучы ў хату.
У хаце ўжо мітусяцца бацька, маці, Гарпіна. Чыжык па чарзе абдымае ўсіх.
— Немцаў у вёсцы няма? — пытаецца ён пры гэтым.
— Няма, няма, сынку, — адказвае маці, а Зося толькі радасна ўсхлііпвае, абмацваючы ў цемені яго твар.
— Дык ты, значыць, не ў арміі, — нездаволена зазначае між тым бацька.