— Я табе, паважаны чалавек, вот яшчэ што скажу, — строга прамовіла Антаніна.— Трактар — напраўду дзяржаўная машына. Адрабіў — стаўляй i марш дадому.
— Дык жа людзі просяць то тое прывезці, то тое...
— Людзі няхай выпісваюць...
— Выпіша, заплаціць у кантору грошы. А прывязеш, у хату ўсё роўна запросяць.
— Не ідзі, май волю i адмовіцца, — сказала Антаніна.— Хіба ж можна так кожны дзень? I сабе здароўе падрываеш, i сям'і кепска. Ды ў каторы раз ужо табе гавару: рана ці позна, але пры такой сваёй рабоце ці трактар паб'еш, ці на некага наедзеш. Сам жа гаварыў не раз: руль п'янага не любіць... Хваліўся, што пакуль едзеш, дык едзеш. А як прыпыніў трактар — дык i вываліўся з кабіны. Вывалішся калі пад кола...
— Ну не трэба, любка, больш не буду, — пачаў прасіцца Віктар.— Усё, у астатні раз сёння было. Больш не будзе.
— Не веру я табе ўжо, — адказала Антаніна.— Але мне гэта надакучыла, а ты сам знелюбеў. Як i не муж ты мне ўсё роўна. А раз чалавек знелюбее — дык ад яго сыходзяць. Глядзі, Віктар, каб i ў нас гэтак не выйшла. Прападзеш адзін... А я хоць спакойная буду, не буду нервавацца... Ты не пасміхайся, — сказала яна, бачачы, што ён не верыць яе словам, думае, што яна толькі страшыць.— Цярплю, цярплю, але магу i не выцерпець.
— Ну, Антаніна... Тося...
— Ідзі спаць, — адагнала, — прачнешся заўтра, дык каб помніў мае гэтыя словы. Бо больш не буду многа гаварыць. Вазьму рашуся — i ўсё... Жыві адзін, калі не хочаш ca мною добра жыць.
...Спаць Антаніна легла позна, як праверыла сшыткі і напісала рабочыя планы. З нейкаю самотаю зірнула на кіпку новых кніг i часопісаў, што ўжо з тыдзень ляжалі на стале нечапаныя, i, адчуваючы, як зліпаюцца павекі, пайшла ў спальню.
«Трэба хоць у нядзелю пачытаць, — падумала сабе.— А то гэтак зусім адвярнуся ад чытання, не буду ведаць нічога новага. I дзецям тады нічога новага не скажу. Заняпаду як настаўніца».
Распранулася, лягла ля Віктара, адкаціўшы яго да сцяны. Ён цяжка дыхаў, стагнаў. Растрывожыў яе. Перабіў сон. I яна колькі разоў падымалася, слухала, як ён дыхае, зноў клалася — i не магла заснуць.
«Ох, Віктар, Віктар! — яна аж ківала сама сабе галавою.— A некалі ж, як мы яшчэ хадзілі, а пасля i пажаніліся, зусім жа інакшы быў...»
4...
...У той няблізкі ўжо дзень, у які, можа, гэтак стромка павярнуўся яе лес, Антаніна вярталася са школы шчаслівая. вясёлая.
Ішлі з Надзяю. Абедзве дзесяцікласніцы, высокія, стройныя. Надзя толькі, праўда, была надта ж тоненькая, нейкая кволая, а яна, Антаніна, ужо i тады была паўнаватая, дужая на целе. Абедзве ў рудых сукенках i белых фартухах, без хустак, у аднолькавых туфлях.
Ішлі i вялі ў руках веласіпеды: у Антанініным веласіпедзе раптоўна пасярод дарогі ад Галінавіч, дзе была сярэдняя школа, да Вішнёўкі парваўся ланцуг.
Красавала сасна, i шчодра пахла соладдзю i маладою смалою. Павейваў малады майскі вецер, разносіў свежы пах яшчэ клейкай лістоты — вясна толькі ўбіралася ў сілу. Пахла сырасцю ад халаднаватай яшчэ зямлі, добра не падсохлага леташняга апалага лісця i яшчэ сырых камлёў, на якіх была тоўстая, набрынялая ад вільгаці кара. I вакол стаяў нейкі хвалюючы вясенні шум — шэпт ветрыка i маладога лісця. Шэпт зямлі, што, прачнуўшыся, набірала сілу, давала рост усяму жывому.
З высокага, ужо блакітнага неба прыпякала далікатнае, пяшчотнае сонца, яшчэ не маючы лішняй спякоты.
— Здадзім, Тося, скора экзамены i паедзем адгэтуль, — з мараю, з радасцю сказала Надзя, узіраючыся ўперад, на памаладзелы лес.— Паедзем у горад.
— Я ўжо i не дачакаюся, калі мы скончым гэтую школу, здадзім экзамены i выедзем з нашай Вішнёўкі, — у тон ёй прамовіла i Антаніна.— Гэтак хочацца паглядзець свету, дзе i як жывуць людзі.
— Толькі я вот, можа, дарэмна думаю пра інстытут, — ужо ў каторы раз за апошнюю вясну пажурбоцілася Надзя.— Ты добра, без ніводнай троечкі, вучышся, дык паступіш, канечне. У мяне будуць у атэстаце тройкі — я не паступлю.
— Неяк ужо разам асілім, — адказала Антаніна.— Будзем толькі ўдзвюх хадзіць на экзамены, разам сядзець.
— Ты ж розуму свайго мне не перадасі, — пабедавала Надзя.— Ты шчаслівая, Тоська, не тое што я... Ты i прыгожая, i разумная. У цябе нават Сцяпан Пятровіч закахаўся... Пазірае на цябе не так, як на ўсіх.
— Выдумляеш ты...— зачырванелася Антаніна: ёй аж страшна стала, што ўсе ведаюць: на яе добра пазірае Сцяпан Пятровіч — малады настаўнік беларускай літаратуры. Ён ёй падабаўся, але ж хіба можна нават пра гэта думаць: ён жа настаўнік...