«Дыхайце, лёгкія,— сказаў сам сабе ў думках Алесь Трахімавіч,— біся па-маладому, сэрца! Хопіць вам балець, мучыць мяне! Дайце хоць да пенсіі дарабіць у школе, павучыць дзяцей. Валіце — прымушаеце во па бальніцах цягацца, дома гультаяваць... А там, у школе, столькі працы! Другая чвэрць ідзе! Сама ізлажэнні, сачыненні трэба пісаць, вывучаць гэтакія трудныя правілы! А ты сядзі дома, пакутуй: не можаш вучыць, не можаш памагчы маладым настаўнікам мовы: у школе ж не ўсё яшчэ добра з пісьменнасцю, яшчэ шмат дзеці пішуць з памылкамі...»
Пастаяў крыху, прывыкаючы да святла і ветру, і пайшоў у сад — у сваё любімае месца дамашняй працы і адпачынку. Сад быў невялікі, але расло ў ім усяго пакрысе. Раннія і познія яблыкі, розныя грушы, слівы ды вішні, агрэст і парэчкі, быў тут і невялікі парнічок, а гэтаксама спрабаваў ён, гаспадар, прыжыць і паўднёвыя дрэвы — айву, вінаград, лімоны.
Вярнуўся да сянец, узяў нажоўку. Падышоў да крайняй старой яблыні. Адрэзаў ніжнюю сухую галіну, канцом нажоўкі сарваў скручанае сплеснелае лісце.
«Гэтую яблыню сёлета не буду ўхутваць елкаю,— падумаў. — Кара на ёй старая, шурпатая, зусім нясмачная, дык зайцы яе каторую зіму ў яго не чапаюць. А каб дабрацца да галінак, абгрызці іх, то ў апошнія зімы столькі снегу не насыпае».
У валёнках, паліто было вельмі цёпла, але няўтульна. Цяжка было падымаць руку, і ён, рэжучы яшчэ адну тонкую лапку, адчуваў: млее рука.
«Зусім аслабеў... Потам вось увесь пакрыўся».
Апусціў руку, зірнуў на голы, з рэдкімі жоўтымі лісточкамі і маленькімі яблычкамі сад, на стары плот. За ім было выбаранаванае бульбянішча з дзе-нідзе зялёнымі бульбінамі на паверхні, а далей за ім кідалася ў вочы густа-зялёная маладая рунь, што прыемна лашчыла вочы сваёю маладосцю, прагаю да гэтага жыцця...
Калі абрэзаў яшчэ некалькі сухіх галінак, паднёс іх да плота. Тады, цяжка тупаючы па канюшынішчы, маладой атаве, падышоў да вулея, што стаяў пад старою дзічкаю. Прысеў, цікнуў на вылаз: там было крыху смецця. Галінкаю выграб яго, скінуў долу, паправіў раней пакладзеную сюды падрэзаную знізу дошчачку (каб не забраліся ў вулей мышы) , падняўся і падняў вечка. Паправіў сена, усунуў у яго руку — ці не зацякае? Не, усё добра, суха. Аж спакайней на душы стала, што пчол гэтак добра дагледзела сёлета і жонка, што яны павінны добра перазімаваць. Падышоў і да астатніх — двух — вулляў, паглядзеў і іх.
Потым выйшаў з саду, прытупаў да дрывотні. Адчыніў дзверы і зайшоў туды. Злева тры ці чатыры высокія кастры дроў, ля крайняга кастра грудка смалякоў у бярвенцах і пасечаных ужо на трэскі, справа грудка тоўстых ці сукастых непасечаных бярвенцаў. Праход чысты, без ніякага лішняга смецця, што не раз бывае ў чужых дрывотнях.
«Малайчына Галя! — надумаў пра жонку.— І бульбу выкапала, і сад, пчол дагледзела, і дровы знесла, каб не моклі, і да мяне ў бальніцу кожнага дня прыбягала... Калі яна, бедная, і адпачывала толькі? Мусіць, толькі ўночы, калі на якую гадзінку зводзіла вочы?»
У хлеў не пайшоў, толькі адчыніў дзверы і паглядзеў: усюды ў загарадках, на праходзе, быў парадак, як і заўсёды. Ён толькі ўсміхнуўся, кіўнуў спакойнай, добрай на малако Зязюлі, зачыніў дзверы і ўзбоч хлява і гуменца выйшаў на выган. Зялёны, чысты. Тут і яны, і сусед, што жыў непадалёку, сушылі сена.
Стаў. Прыслухаўся: недзе далёка пад Вішнёўку гудзеў трактар, ціха і настойліва, як авадзень. Шумела плыткае паветра, навяваючы тугу па страчаным цяпле і блізкім ужо холадзе.
Але вось наваколле нібы абудзілася, запоўнілася смехам, звонкімі галасамі: выбеглі са школы дзеці.
«Значыць, апошні перапынак... — падумаў Алесь Трахімавіч і не пазіраючы на гадзіннік.— Хутка будзе апошні ўрок — і дзеці пойдуць дадому. Трэба, значыць, і мне ісці дадому. Не трэба, каб дзеці бачылі мяне такім... Трэба заўсёды быць перад імі вясёлым, дужым, каб бачылі: ніколі і ні перад чым не трэба здавацца...»
Пастаяў і паслухаў:, вясёлыя, шчырыя дзіцячыя галасы поўнілі яго душу радасцю і ўцехаю. Здаецца, усміхаўся сам сабе.
Але вось стала ціха — пачаўся апошні ўрок. Вочы неяк самі пачалі пазіраць не ўдалеч, а бліжэй і запыніліся на ўтравелай падмуроўцы, на грудках пачарнелай цэглы — на былым дзедавым і бацькавым селішчы.
«Зусім маленькая была хатка,— падумаў.— Але жылі ў ёй дзед, баба, дзедаў брат-бабыль, бацька, маці і нас, дзевяцера дзяцей. Сёння з усіх толькі я адзін ацалеў... Дзед, баба і дзедаў брат сваёю смерцю памерлі, а астатнія... Жывымі спалілі немцы ў блакаду... За тое, што я быў у партызанах... Не вінаваты, але часта баліць сэрца, ные душа: не ўсцярог сваіх родных, не ўратаваў...»